Những vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí của một số nước và kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam | Tiểu luận Pháp luật và đạo đức báo chí truyền thông
“Báo chí là quyền lực thứ tư”, chắc hẳn chúng ta đều từng nghe qua luận điểm này, và nó đặc biệt được nhắc nhiều ở các nước phương Tây. Vậy do đâu mà có luận điểm ấy? Hệ thống xã hội tam quyền có ba tổ chức quyền lực nhất: lập pháp, tư pháp và hành pháp. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông 68 tài liệu
Trường: Học viện Báo chí và Tuyên truyền 2.5 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌCVIỆNBÁOCHÍVÀTUYÊNTRUYỀN TIỂULUẬN:
PHÁPLUẬTVÀĐẠOĐỨCBÁOCHÍ-TRUYỀNTHÔNG Đềtài:
Nhữngvấnđềđạođứcnghềnghiệpbáochícủamộtsốnước
vàkinhnghiệmthamkhảochoViệtNam
Giảngviênhướngdẫn:TS.NguyễnThùyVânAnh
Nhómthựchiện:
1.NguyễnThùyDương-2356040007-Trưởngnhóm
2.ĐinhNgọcMinhChâu-2356040006-Thànhviên
3.NguyễnKhánhLinh-2356040021-Thànhviên
4.NguyễnThịPhươngNga-2356040031-Thànhviên
5.NôngUyênNhi-2356040040-Thànhviên
Lớptínchỉ:PT2306_K43_4
Lớphànhchính:PhátThanhK43 MỤCLỤC LỜINÓIĐẦU
I.MỞĐẦU ……………………………………………………………… 3 II.NỘIDUNG
Chương1:Tổngquanvềđạođứcnghềnghiệpbáochí ……………… 6
1.1. Báo chí và nhà báo ………………………………………………….. 7
1.2. Đạo đức và đạo đức nghề nghiệp
1.3. Đạo đức trong nghề báo
Chương2:Nhữngvấnđềđạođứcnghềnghiệpbáochícủamộtsốnước
2.1. Những vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí của một số nước 2.1.1. Mỹ 2.1.2. Trung Quốc 2.1.3. Hàn Quốc
2.1.4. Liên hệ một số nước khác 2.2 Đánh giá vấn đề
Chương3:KinhnghiệmthamkhảochoViệtNam.
3.1. Thực trạng đạo đức báo chí ở VN
3.2. Kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam III.KẾTLUẬN
TÀILIỆUTHAMKHẢO LỜINÓIĐẦU
Kính gửi giảng viên hướng dẫn môn học: “Pháp luật và đạo đức Báo chí -
Truyền thông” - TS Nguyễn Thuỳ Vân Anh.
Chúng em xin gửi đến quý giảng viên bài tiểu luận về môn học “Pháp luật
và đạo đức Báo chí - Truyền thông” mà nhóm chúng em đã tham gia học tập trong
học kỳ vừa qua. Trước hết, chúng em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới cô
Nguyễn Thuỳ Vân Anh vì đã tận tình giúp đỡ chúng em trong quá trình học tập và
hoàn thành bài tiểu luận ở môn học này.
“Những vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí của một số nước và kinh
nghiệm tham khảo cho Việt Nam” là một trong những đề tài nghiên cứu mang tính
cấp thiết cao, nhất là trong thời đại công nghệ thông tin bùng nổ và giai đoạn hội
nhập, phát triển của Việt Nam hiện nay. Trong quá trình nghiên cứu, tìm hiểu sẽ
không tránh khỏi những thiếu sót, vì thế chúng em mong nhận được sự đánh giá,
góp ý của thầy cô và các bạn để hoàn thiện hơn cho đề tài này.
Chúng em xin chân thành cảm ơn! I.MỞĐẦU
1.Tínhcấpthiếtcủađềtài
“Báo chí là quyền lực thứ tư”, chắc hẳn chúng ta đều từng nghe qua luận
điểm này, và nó đặc biệt được nhắc nhiều ở các nước phương Tây. Vậy do đâu mà có luận điểm ấy?
Hệ thống xã hội tam quyền có ba tổ chức quyền lực nhất: lập pháp, tư pháp
và hành pháp. Báo chí, với trọng trách xã hội là thông tin sự kiện, phát hiện vấn đề,
phản biện xã hội, tạo dư luận xã hội mà ảnh hưởng của các phương tiện truyền
thông đã có tác động mạnh mẽ tới đời sống xã hội tích cực và chống tiêu cực, được
xã hội xem như một quyền lực: quyền lực thứ tư – quyền lực tạo dư luận xã hội.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, ngoài quyền lực về chính trị, kinh tế, xã hội,
tôn giáo, quyền lực truyền thông cũng có tác động, ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều
vấn đề của xã hội, nhiều nhóm công chúng, chiều hướng phát triển xã hội. Trong
thực tiễn, đôi khi ai đó nói rằng họ e dè với báo chí, thậm chí còn ngại hơn với các
cơ quan chức năng, và từ đó mặc nhiên rằng báo chí có quyền lực đến độ nhiều chủ
thể trong xã hội phải kiêng nể.
Cách đây hơn một trăm năm, khi nói về vai trò của báo chí do Đảng
Bolshevik Nga lập ra trong Cách mạng vô sản Nga, V.I. Lenin đã coi nó “là người
tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung”, và chỉ
rõ: “Tờ báo không phải chỉ là người tuyên truyền tập thể và cổ vũ tập thể, mà còn
là người tổ chức tập thể”. Báo chí của Đảng Bolshevik Nga đã góp phần không nhỏ
vào thắng lợi của Cách mạng vô sản Nga mà đỉnh cao là “Mười ngày rung chuyển
thế giới”, như lời mô tả của nhà báo Mỹ John Reed trong thiên phóng sự chính trị
12 chương của ông viết về Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại năm 1917.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng.
Cây bút và trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của
mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng...”. Với xu thế phát
triển và hội nhập như hiện nay, vị thế, vai trò của báo chí trong đời sống xã hội
ngày càng cao và trở thành một phần quan trọng, thiết yếu trong đời sống tinh thần
của con người. Ở một khía cạnh nào đó, báo chí còn tham gia vào tiến trình lịch sử
của thời đại nó, đồng thời tác động đến nhiều người, nhiều tầng lớp, nhiều lĩnh vực của đời sống.
Như vậy, báo chí thật sự đóng một vai trò rất lớn trong đời sống và có
“quyền lực” nhất định. Song chúng ta cũng cần nhìn nhận rằng, nhà báo với ngòi
bút của mình có thể phô diễn sức mạnh của “quyền lực” theo cách mà họ muốn.
Nếu nhà báo có thiện tâm thì đó là điều tốt nhưng ngược lại một nhà báo mang
theo tà tâm có thể đẩy người khác vào bước đường cùng.
Có thể nói, báo chí thế giới đương đại nói chung, báo chí Việt Nam nói
riêng, đã và đang đặt ra những vấn đề vừa cơ bản, vừa cấp thiết liên quan đến nhà
báo và phẩm chất nghề nghiệp nhà báo cần phải nghiên cứu nghiêm cẩn. Chính vì
thế, nghiên cứu phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam trong bối cảnh hiện nay
là một nhiệm vụ cấp thiết. Bởi đạo đức nghề nghiệp là một yếu tố giá trị của con
người, thể hiện ở tinh thần trách nhiệm, thái độ trung thực, khách quan và nghiêm
túc trước mọi thông tin, công việc. Đạo đức báo chí không chỉ ảnh hưởng đến các
cơ quan báo chí mà còn ảnh hưởng đến xã hội nói chung. Tầm quan trọng của đạo
đức báo chí phải được tôn trọng và phát huy trong xã hội ngày nay, nhất là trong
thời điểm đất nước ta hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, cơ hội và thách thức
đan xen. Bởi vậy, vì lợi ích quốc gia, cần hỗ trợ, khuyến khích các nhà báo tuân
thủ đạo đức nghề nghiệp để đảm bảo sản phẩm báo chí chất lượng cao và có trách nhiệm.
Có thể khẳng định rằng ở Việt Nam không có quyền lực thứ tư, nhưng
không thể phủ nhận vai trò của báo chí trong việc định hướng dư luận. Vậy báo chí
được coi là “quyền lực thứ tư” ở những quốc gia nào và có sự khác biệt ra sao về
đạo đức báo chí của các nước khác so với Việt Nam. Ở các nước báo chí được coi
là “quyền lực thứ tư” thì đạo đức báo chí có khắt khe hơn so với Việt Nam hay
không? Một số nước báo chí không phải là quyền lực thứ tư thì đạo đức báo chí có
được đề cao hay không và có điểm gì khác với báo chí Việt Nam?
Đề tài này tập trung làm rõ đặc điểm về đạo đức báo chí của một số nước, từ
đó, rút ra kinh nghiệm tham khảo để phát triển nền báo chí Việt Nam thêm trong
sạch và lành mạnh hơn. Với lý do trên, đề tài Những vấn đề đạo đức nghề nghiệp
báo chí của một số nước và kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam có tính thực tiễn,
cấp bách, thiết thực và thời sự.
2.Đốitượngvàphạmvinghiêncứu -
Đối tượng nghiên cứu: những vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí của một
số nước và kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam. -
Phạm vi nghiên cứu: những quy định về đạo đức báo chí tại Việt Nam,
Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ và một số nước trên thế .
3.Mụcđíchvànhiệmvụnghiêncứu -
Mục đích nghiên cứu: tìm hiểu, phân tích những vấn đề đạo đức nghề nghiệp
báo chí của các nước Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc và rút ra kinh nghiệm tham khảo cho Việt Nam. -
Nhiệm vụ nghiên cứu: để đạt được mục đích nghiên cứu trên, đề tài cần giải
quyết được những vấn đề sau:
+ Nêu và đánh giá thực trạng đạo đức nghề nghiệp báo chí tại các nước Mỹ, Trung
Quốc, Hàn Quốc hiện nay.
+ Nêu được thực trạng và đánh giá vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí ở Việt Nam hiện nay.
+ So sánh vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí ở các nước Mỹ, Trung Quốc và Hàn Quốc với Việt Nam.
+ Rút ra kinh nghiệm tham khảo về vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí cho Việt Nam.
4.Phươngphápnghiêncứu -
Phương pháp nghiên cứu tài liệu. -
Phương pháp phân tích - tổng hợp. -
Phương pháp lịch sử - logic.
5.Kếtcấuđềtài
Ngoài mở đầu và kết luận, đề tài gồm 3 chương và các tiểu mục. II.NỘIDUNG
Chương1:Tổngquanvềđạođứcnghềnghiệpbáochí
Trong thời đại công nghệ thông tin hiện nay, bất kể ở đất nước nào thì nghề
báo cũng tồn tại và phát triển vô cùng mạnh mẽ. Báo chí là một trong số những
nghề được xã hội trọng vọng và có tiềm năng thăng tiến lớn do nắm bắt được dư
luận và các nguồn thông tin. Qua tham khảo các tài liệu nghiên cứu liên quan đến
đề tài và để có thể kế thừa tốt nhất giá trị của các tài liệu phục vụ cho việc viết
Luận án, chúng tôi phân loại nội dung Chương 1 ra thành 3 phần: Nhà báo và báo
chí; Đạo đức và đạo đức nghề nghiệp; Đạo đức trong nghề báo.
1.1. Nhà báo và báo chí
Theo trang bách khoa toàn thư mở Wikipedia tổng hợp thông tin từ bài báo
“What’s journalism?” của trang americanpressinstitute.org
bản gốc lưu trữ ngày 7
tháng 9 năm 2015, truy cập ngày 28 tháng 7 năm 2014 thì “Báo ” chí được định
nghĩa là “những xuất bản phẩm định kỳ nhằm báo cáo về các sự vật, hiện tượng
hay con người nổi bật trong ngày mà xã hội cần quan tâm. Tuy phương tiện truyền
tải báo chí thay đổi theo thời gian, các nghiệp vụ báo chí vẫn bao gồm: tìm hiểu
thông tin, phân tích thông tin và phổ biến thông tin đến độc giả. Mở rộng ra, khái
niệm báo chí cũng được sử dụng cho các phương pháp tìm kiếm tin tức, lối viết
văn trên báo chí, và các hoạt động (chuyên nghiệp hay không chuyên nghiệp) của báo chí ”.
Ta có thể hiểu “Báo ”
chí là thuật ngữ chỉ một hệ thống truyền thông đại
chúng thông qua hình thức văn bản, hình ảnh hoặc tiếng nói để phân phối thông
tin, tin tức hoặc ý kiến và nhiều loại nội dung khác đến công chúng. Báo chí
thường được xuất bản theo chu kỳ cố định và bao gồm nhiều loại hình khác nhau
để phù hợp với đa dạng đối tượng tiếp nhận và thị hiếu độc giả. Báo chí có vai trò
quan trọng trong việc cung cấp thông tin đa chiều, làm tiền đề cho các cuộc thảo
luận cộng đồng, giữ vai trò giám sát và phản ánh các mặt trong đời sống xã hội.
Trích trong bài báo “Báo chí phải là ngọn cờ đầu, xứng đáng với niềm tin
của nhân dân” của tờ báo Thanh Niên, cựu Chủ tịch nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ
Nghĩa Việt Nam nhiệm kỳ 3/2023-3/2024, ông Võ Văn Thưởng phát biểu tại Lễ
trao giải Báo chí quốc gia lần thứ 17 năm 2022, diễn ra vào tối 21/6/2023 tại Hà
Nội như sau: “Báo chí phải là ngọn cờ đầu, kết nối và huy động các nguồn lực,
bao gồm trí tuệ, tinh thần trách nhiệm và cảm hứng năng động, sáng tạo, cống
hiến của toàn dân; kiên quyết đấu tranh góp phần loại bỏ những gì còn cản trở,
kìm hãm, gây hại cho tiến trình phát triển của đất nước”.
Làm báo là quá trình hoạt động trong ngành truyền thông mà các nhà báo,
biên tập viên và những người làm trong lĩnh vực truyền thông sử dụng kiến thức và
kỹ năng của mình để thu thập và truyền đạt thông tin đến công chúng. Làm báo
bao gồm nhiều công việc như thu thập và xử lí thông tin, biên soạn và biên tập,
chụp ảnh và quay phim, phân tích và bình luận, xuất bản và phân phối.
Nhà văn Vũ Bằng nói trong sách “Bốn mươi năm nói láo” xuất bản năm
1969 rằng: “Làm báo là làm một cái gì nghiêm trang cao quý, có tính năng tranh
đấu và xây dựng, mà người làm báo phải tha thiết với tự do, dân tộc, kinh qua
những nghịch cảnh, thăng trầm để chống lại độc tài, độc đoán dưới mọi hình thức
quan lại, phong kiến hay dân chủ giả tạo” .
Theo “Sổ tay Tư vấn Hướng Nghiệp và chọn nghề”, Nguyễn Hùng chủ biên,
Nhà xuất bản Giáo Dục, xuất bản năm 2008, trang 11 cho biết: “Chuyên môn là
một dạng lao động đặc biệt, mà qua đó con người dùng sức mạnh vật chất và sức
mạnh tinh thần của mình để tác động vào những đối tượng cụ thể nhằm biến đổi
những đối tượng đó theo hướng phục vụ mục đích, yêu cầu và lợi ích của con
người”. Và “Nghề” là tập hợp của một nhóm chuyên môn cùng loại, gần giống nhau.
“Nghề báo” là một lĩnh vực cụ thể của nghề nghiệp mà trong đó các nhà báo,
biên tập viên, phóng viên và các chuyên gia truyền thông sử dụng các phương tiện
truyền thông khác nhau như báo chí, truyền hình, radio và các nền tảng trực tuyến
để thu thập và xử lý, sau đó truyền đạt thông tin đến công chúng. Công việc trong
lĩnh vực này bao gồm việc nắm bắt, nghiên cứu và phân tích các sự kiện và vấn đề,
sau đó biên soạn và phân phối thông tin tới người tiêu dùng thông qua các phương tiện truyền thông.
Tham khảo trang bách khoa toàn thư trực tuyến Wikipedia, “Nhà báo” là
“một cá nhân sưu tầm/thu thập thông tin dưới dạng văn bản, âm thanh hoặc hình
ảnh, xử lý chúng thành một hình thức đáng tin cậy và phổ biến nó ra công chúng…
Nhà báo có thể là nhân viên phát sóng, báo in, quảng cáo và quan hệ công chúng,
tùy thuộc vào hình thức báo chí; thuật ngữ nhà báo cũng có thể bao hàm nhiều
loại cá nhân khác nhau tùy theo vai trò của họ trong quá trình thu thập tin tức”.
Theo trang Thư Viện Pháp Luật, “Nhà ”
báo chỉ được định nghĩa đơn giản “Theo
khoản 1 Điều 25 Luật Báo chí 2016, nhà báo là người hoạt động báo chí được cấp thẻ nhà báo” .
Vậy tóm lại, “Nhà ”
báo là thuật ngữ bao hàm những người làm nghề về
truyền thông, thu thập, xác minh và phân tích thông tin để tạo ra các bài viết, bài
báo, các trang tin tức hoặc chiếu sóng truyền hình, phát thanh với mục đích truyền
bá thông tin đến công chúng về các vấn đề, sự kiện hay hiện tượng xã hội thông
qua các phương tiện truyền thông như báo chí, truyền hình, radio, và các nền tảng
truyền thông trực tuyến.
Một bài báo điện tử của tác giả Vũ Thoa mang tên “Nhà báo là gì? Những
công việc của người làm báo” đã đánh giá “Nghề báo là một trong những nghề
nhạy cảm nhất của xã hội từ xưa tới nay, vừa đóng vai trò chính trị - văn hóa – xã
hội, vừa phản ánh nhiều hiện trạng đời sống con người. Cùng với đó, báo chí
mang khuynh hướng rất rõ ràng, cho dù các thông tin, tin tức có được tuyên bố
rộng rãi hay không thì mỗi tờ báo, các tin tức truyền hình…đều đại diện cho tiếng
nói, quyền lợi của một tổ chức, tầng lớp nào đó. Đối với báo chí của nước Việt
Nam thì chính là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu phản ánh hiện thực đời
sống xã hội, chính là cơ quan ngôn luận của Đảng, của các tổ chức xã hội, của
Nhà nước…nói lên tiếng nói của người dân” .
Nghề báo đòi hỏi các kĩ năng như viết báo, biên soạn, giao tiếp, quan sát,
phân tích và đánh giá thông tin. Đồng thời, nghề báo cũng yêu cầu đạo đức và
trách nhiệm trong việc truyền đạt thông tin một cách chính xác và công bằng, đảm
bảo người tiêu dùng nhận được thông tin đúng đắn và đa chiều.
1.2. Đạo đức và đạo đức nghề nghiệp
Mỗi nguồn thông tin, tài liệu có một cách định nghĩa khác nhau về “Đạo
đức”. Trích trong Từ điển Pháp luật của Luật Minh Khuê do luật sư Hoàng Lê
Khánh Linh biên soạn và xuất bản tháng 8/2023 thì theo Kinh Dịch: “Đạo theo
quan niệm người xưa là con đường, là năng lực phổ biến điều hành mọi sự mọi sự
vận động và biến hóa không ngừng của vạn vật và sự việc quanh ta. Đạo trong
Kinh Dịch đặt trên nền tảng thiên kinh địa nghĩa: trật tự xã hội phản ánh trật tự vũ
trụ.”. Nói cho dễ hiểu thì “Đạo” là quy luật xảy ra xung quanh ta và không bị chi
phối bởi ý nguyện cá nhân của bất cứ ai. Còn “Đức là hiểu Đạo. Đức là mức độ
tập trung của Đạo ở một con người. Nói theo ngôn từ ngày nay Đức là trình độ
năng lực nắm vững và vận dụng quy luật” .
Theo định nghĩa của sách giáo khoa bộ môn Giáo dục công dân cấp bậc
Trung học Phổ thông “Đạo đức là hệ thống các quy tắc, chuẩn mực của xã hội mà
nhờ đó con người tự giác điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với lợi ích của
cộng đồng, của xã hội. Mỗi giai đoạn lịch sử nhất định có những quan niệm về
đạo đức khác nhau” .
Tham khảo trên trang Wikipedia, “ “Đạo đức” là một hiện tượng xã hội
phản ánh các mối quan hệ hiện thực bắt nguồn từ bản thân cuộc sống của con
người. Đạo đức là tập hợp những quan điểm của một xã hội, của một tầng lớp xã
hội, của một tập hợp người nhất định về thế giới, về cách sống. Nhờ đó con người
điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích của cộng đồng xã hội ” .
Nói tóm lại, “Đạo đức” là một hình thái ý thức xã hội, là một hệ thống các
nguyên tắc, giá trị và chuẩn mực quy định hành vi ứng xử của con người trong mối
quan hệ với nhau, với tự nhiên và cộng đồng dựa trên sự nhận thức phân biệt đúng
và sai, tốt và xấu. Đạo đức quy định hành vi, thái độ và trách nhiệm của con người
với bản thân và xã hội, đồng thời điều chỉnh con người theo các quy tắc và chuẩn
mực được xã hội công nhận theo nhiều phương thức khác nhau.
Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của đạo đức xã hội, nó bao gồm những
nguyên tắc, chuẩn mực, phẩm chất của một cá nhân trong quá trình tiến hành thực
hiện một ngành nghề nào đó. Đạo đức nghề nghiệp là một yêu cầu đạo đức đặc
biệt, là tập hợp các giá trị, nguyên tắc và chuẩn mực đạo đức được áp dụng vào
việc thực hiện một công việc và hoạt động trong lĩnh vực mà ngành nghề của bản
thân hướng tới. Nhờ có đạo đức nghề nghiệp mà các cá nhân theo đuổi lĩnh vực
nghề nghiệp đó tự giác điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với lợi ích
của bản thân và cộng đồng. Việc tuân theo các chuẩn mực về đạo đức nghề nghiệp
chính là tạo điều kiện cho bản thân nâng cao chất lượng làm việc trong lĩnh vực nghề mà mình theo đuổi.
Đạo đức cá nhân trong xã hội đều có nét chung nhưng đạo đức nghề nghiệp
lại có những đặc thù và yêu cầu riêng biệt. Một số ví dụ như: Thẩm phán phải công
bằng, sáng suốt; nhà báo phải trung thực; luật sư phải tôn trọng sự thật, không vụ
lợi cá nhân; nhân viên ngân hàng phải minh bạch…
1.3. Đạo đức trong nghề báo
Trong môi trường truyền thông đa dạng và phức tạp hiện nay, đạo đức là yếu
tố không thể thiếu trong nghề báo. Tuy nghề báo không có bộ luật đạo đức nghề
nghiệp riêng nhưng cũng có các tài liệu bao gồm các quy tắc hành nghề cho giới
báo chí và được các hội đoàn báo chí thông qua.
Trong bài báo “Đạo đức nghề báo: Lương tâm và lòng tự trọng” được đưa
trên trang thông tin điện tử của Đại học Quốc Gia Hà Nội, nhà báo – giảng viên
Trần Quang, hiện đang công tác tại khoa Báo chí, trường ĐHKHXH&NV,
ĐHQGHN đã nói rằng: “Đạo đức là những tiêu chuẩn, nguyên tắc được xã hội
thừa nhận, quy định hành vi của con người đối với nhau và đối với xã hội. Các
nguyên tắc đạo đức giống như những chiếc máy điều chỉnh hành vi của con người,
nhưng không mang tính chất cưỡng chế mà mang tính tự giác (...) Trên cơ sở lí
tưởng và trách nhiệm đạo đức đã hình thành nên quan niệm về lương tâm và lòng
tự trọng của nhà báo chuyên nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm các nguyên
tắc xử sự đúng đắn để ngăn ngừa những hành vi không đúng đắn. Căn cứ vào
những tiêu chuẩn đạo đức này và dựa vào tính chất của những hành vi, mỗi nhà
báo sẽ phải chịu đựng sự tự sỉ vả, xấu hổ, phải tự kết tội, hoặc được khích lệ, tự
hào, phấn khởi và hạnh phúc” .
Nói tóm lại, đạo đức nghề nghiệp trong ngành báo chí là những nguyên tắc,
giá trị, chuẩn mực của đạo đức xã hội nói chung được áp dụng vào các hoạt động
của báo giới. Những chuẩn mực này được hình thành trong các mối quan hệ ứng
xử nghề nghiệp của nhà báo, được thể chế hóa, được báo giới và dư luận xã hội
thừa nhận, trở thành những chuẩn mực điều chỉnh hành vi của nhà báo trong hoạt
động thực tiễn nghề nghiệp.
Phát biểu trong Hội thảo “Đạo đức nghề nghiệp trong hoạt động báo chí và
truyền thông” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức tại Hà
Nội ngày 11/5/2021, ông Vũ Xuân Bân – Phó Tổng biên tập thường trực tạp chí
điện tử Văn hóa và Phát triển cho rằng “Đạo đức là vấn đề cốt tử, sống còn đối với
nghề nghiệp báo chí và truyền thông. Điều này đòi hỏi nhà báo càng phải coi
trọng tu dưỡng về đạo đức nghề nghiệp. Cốt lõi của đạo đức báo chí là sự chính
trực, trung thực, khách quan…Do vậy, khi nhà báo viết trên các ấn phẩm chính
thức hay khi tham gia mạng xã hội, thì vẫn là con người đó, trái tim, khối óc đó,
phải luôn bảo vệ các giá trị tốt đẹp, vì lợi ích thiết thân của người dân, lợi ích tối
cao của đất nước và dân tộc”.
Đạo đức trong báo giới không chỉ là một khái niệm trừu tượng mà còn là nền
tảng quan trọng để đảm bảo sự minh bạch, chính xác và công bằng trong quá trình
thực hiện nhiệm vụ truyền thông. Việc tuân thủ theo các quy chuẩn, chuẩn mực
đạo đức nghề báo là chìa khóa để xây dựng niềm tin và uy tín của ngành báo chí,
đồng thời đảm bảo sự phát triển bền vững và nhanh chóng của cá nhân nói riêng và
tổ chức, cộng đồng nói chung.
ChươngII:Nhữngvấnđềđạođứcnghềnghiệpbáochícủamộtsốnước
2.1. Những vấn đề đạo đức nghề nghiệp báo chí của một số nước 2.1.1.Mỹ
a.BốicảnhđấtnướcvàsựhìnhthànhcủabáochíMỹ
Báo chí Mỹ có lịch sử lâu đời và đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã
hội nhất, nhất là khi định hình ý thức công chúng và thúc đẩy dân chủ. Giai đoạn
đầu (1638- 1775), báo chí Mỹ xuất hiện với những tờ báo in đầu tiên, tuy nhiên
thường bị kiểm soát bởi chính quyền và hạn chế tự do ngôn luận. Tiếp đến giai
đoạn từ năm 1775 đến 1783, báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy
độc lập, tiêu biểu là tờ Boston Gazette của Benjamin Franklin. Hiến pháp Hoa Kỳ
sau đó bảo vệ quyền tự do ngôn luận, tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh mẽ của
báo chí. Đến thế kỉ XIX, sự ra đời của báo penny press, sự phát triển công nghệ in
ấn, và các hình thức báo chí mới như phóng sự điều tra đã góp phần thúc đẩy nền
báo chí Mỹ. Qua tới thế kỉ XX, báo chí Mỹ tiếp tục phát triển mạnh mẽ, đặc biệt
sau Thế chiến II. Tuy nhiên, sự ra đời của truyền hình và radio đã tạo ra sự cạnh
tranh mới. Tới ngày nay, báo chí cũng đóng vai trò quan trọng trong nhiều sự kiện
lịch sử trọng đại. Báo chí không chỉ là nguồn cung cấp thông tin cho công chúng
về các vấn đề trong nước và quốc tế mà thông qua các bài báo, phóng sự, bình
luận,.. báo chí còn giúp cho người dân nắm bắt được tình hình thời sự, các sự kiện
quan trọng, từ đó hiểu biết thêm về thế giới xung quanh. Do đó, đạo đức nghề
nghiệp báo chí ở Mỹ cũng là chủ đề được quan tâm đặc biệt.
Nước Mỹ có một hệ thống luật pháp và các tổ chức nghề nghiệp vô cùng
chặt chẽ để có thể đảm bảo rằng hệ thống báo chí đã và đang hoạt động một cách
đạo đức và trách nhiệm. Một trong những tiếng nói hàng đầu ở Hoa Kỳ về chủ đề
tiêu chuẩn và đạo đức báo chí là Hiệp hội các Nhà báo chuyên nghiệp Hoa Kỳ. Lời
mở đầu của “Quy tắc Đạo đức” nêu rõ: “Sự giác ngộ là tiền thân của công lý và
nền tảng của dân chủ. Nhiệm vụ của nhà báo là thúc đẩy những mục đích đó bằng
cách tìm kiếm sự thật và cung cấp một tài khoản công bằng và toàn diện về các sự
kiện và vấn đề. Các nhà báo có lương tâm từ tất cả các phương tiện truyền thông và
chuyên ngành cố gắng phục vụ công chúng một cách kỹ lưỡng và trung thực. Liêm
chính nghề nghiệp là nền tảng của uy tín của một nhà báo.” Trong khi các nhà báo
ở Hoa Kỳ và các nước châu Âu đã dẫn đầu việc xây dựng và áp dụng các tiêu
chuẩn này, các quy tắc như vậy có thể được tìm thấy trong các tổ chức báo cáo tin
tức ở hầu hết các quốc gia có tự do báo chí. Các quy tắc bằng văn bản và các tiêu
chuẩn thực tế khác nhau đôi chút giữa các quốc gia và tổ chức này sang tổ chức
khác, nhưng có sự chồng chéo đáng kể giữa các ấn phẩm chính thống và xã hội.
Liên đoàn Nhà báo Quốc tế (IFJ) đã đưa ra Sáng kiến Báo chí Đạo đức Toàn cầu
vào năm 2008 nhằm tăng cường nhận thức về những vấn đề này trong các cơ quan
chuyên môn. Năm 2013, Mạng lưới Báo chí Đạo đức được thành lập bởi cựu Tổng
thư ký IFJ Aidan White. Liên minh các hiệp hội truyền thông quốc tế và khu vực
và các nhóm hỗ trợ báo chí này vận động cho đạo đức, quản trị tốt và tự điều chỉnh
trên tất cả các nền tảng truyền thông. Một quan điểm khác được đưa ra bởi Jesse
Hearns-Branaman- Trưởng khoa Truyền thông và Phó Giáo sư Báo chí Quốc tế tại
đại học Shieffield, ông mô tả “Nền tảng của tính chuyên nghiệp báo chí là sự kết
hợp giữa xã hội hóa chuyên nghiệp và khả năng tự phê bình và hoài nghi trong khi
vẫn theo đuổi các mục tiêu lý tưởng hóa của báo chí.”
b.Vấnđềđạođứcnghềnghiệpbáochí
Báo chí Mỹ đang đối mặt với một loạt thách thức và vấn đề đạo đức trong
nghề nghiệp của họ, điều này đặc biệt được quan tâm trong bối cảnh các phương
tiện truyền thông đã và đang trở thành một phần không thể tách rời trong cuộc
sống hàng ngày của người dân. Từ sự phát triển của phương tiện truyền thông kỹ
thuật số đến động lực thay đổi của việc tiêu thụ tin tức, nhà báo hiện đại phải đối
mặt trực tiếp với những trở ngại này.
Một trong những thách thức lớn nhất mà báo chí Mỹ phải đối mặt là sự lan
truyền của thông tin sai lệch, tin đồn và tin tức giả mạo, đặc biệt là qua các nền
tảng truyền thông xã hội. Đây dường như là vấn đề nan giải không chỉ là đối với
một cường quốc có sự phát triển mạnh mẽ như Mỹ mà còn là vấn đề chung của tất
cả các quốc gia trên thế giới. Sự mất lòng tin của công chúng đã dẫn đến việc đặt
ra câu hỏi về tính chính xác và đáng tin cậy của thông tin được cung cấp. Với việc
dễ dàng chia sẻ thông tin trên các nền tảng truyền thông xã hội, những câu chuyện
sai sự thật có thể nhanh chóng lan truyền như trận cháy rừng, làm suy yếu uy tín
của báo chí. Ngoài ra, áp lực kinh doanh cũng đang tác động đến đạo đức nghề
nghiệp báo chí. Với sự giảm thu nhập từ quảng cáo và sự gia tăng của các nền tảng
truyền thông số, nhiều tổ chức báo chí đang phải đối mặt với áp lực tài chính, thúc
đẩy họ tìm kiếm lợi nhuận trước các nguyên tắc đạo đức. Điều này có thể dẫn đến
việc ưu tiên các câu chuyện gây sốc hoặc thiên vị chính trị để thu hút độc giả, thay
vì tập trung vào việc cung cấp tin tức chính xác và cân nhắc.
Thêm vào đó, báo chí Mỹ cũng đang phải đối mặt với thách thức về đạo đức
trong việc báo cáo và xử lý thông tin cá nhân. Việc bảo vệ quyền riêng tư của cá
nhân trong khi vẫn cung cấp tin tức quan trọng đòi hỏi sự cân nhắc và trách nhiệm
cao từ phía các nhà báo. Sự sử dụng công nghệ hiện đại như trí tuệ nhân tạo cũng
đặt ra những thách thức mới về đạo đức và trách nhiệm, khi các công nghệ này có
thể được sử dụng để tạo ra thông tin giả mạo hoặc để theo dõi và thu thập thông tin
cá nhân mà không có sự cho phép.
Chưa hết, vấn đề của sự đa dạng và bình đẳng cũng là một thách thức đạo
đức đối với báo chí Mỹ. Việc đảm bảo rằng các quan điểm và giọng điệu của mọi
cộng đồng được phản ánh đúng đắn trong tin tức là cực kỳ quan trọng, nhưng cũng
có thể khó khăn trong một ngành báo chí mà quyền sở hữu truyền thông thường tập
trung vào vài tay và thiên vị chính trị hay kinh tế. Với những thách thức trên, nền
báo chí Mỹ cần có sự sự cam kết vào việc cung cấp thông tin chính xác, đáng tin
cậy, đồng thời duy trì tính minh bạch và trách nhiệm đạo đức trong mọi hoạt động của họ. c.Đánhgiá
Ở Mỹ, báo chí có vai trò vô cùng quan trọng trong việc xây dựng nền dân
chủ vững mạnh và ngược lại nền dân chủ ấy cũng tác động đến ngành báo chí tại
quốc gia theo nhiều cách bao gồm cả tích cực và tiêu cực. Như câu nói của vị Tổng
thống thứ ba của Hoa Kỳ- ông Thomas Jefferson: "Báo chí tự do là nền tảng của dân chủ."
Về mặt tích cực, yếu tố đầu tiên mà nền dân chủ của Mỹ tác động đến báo
chí đó là giúp cho người dân được tự do ngôn luận. Hiến pháp Hoa Kỳ bảo vệ
quyền tự do ngôn luận, bao gồm cả quyền tự do báo chí. Điều này cho phép các
nhà báo đưa tin một cách tự do mà không sợ bị chính phủ trừng phạt. Một ví dụ về
tác động mạnh mẽ của báo chí có thể kể đến là vụ bê bối Watergate. Năm 1972,
hai nhà báo của tờ Washington Post, Bob Woodward và Carl Bernstein, đã phanh
phui vụ bê bối Watergate dẫn đến việc Tổng thống Richard Nixon từ chức. Vụ việc
này là một ví dụ điển hình về sức mạnh của báo chí trong việc tham nhũng và bảo
vệ nền dân chủ. Tiếp đó là yếu tố về tính minh bạch, sự minh bạch trong hoạt động
với nhiều thông tin được công khai cho công chúng là điều giúp các nhà báo dễ
dàng tiếp cận thông tin và điều tra các vấn đề của chính phủ. Chưa hết, nền dân chủ
của Mỹ giúp cho báo chí của quốc gia này trở nên đa dạng hơn. Đây là một quốc
gia đa dạng với nhiều quan điểm và ý kiến khác nhau. Điều này được phản ánh
trong các phương tiện truyền thông đa phương tiện, nơi có nhiều loại hình báo chí
khác nhau, từ báo chí chính thống đến báo chí thay thế. Cuối cùng là yếu tố cạnh
tranh. Ngành báo chí tại một đất nước phát triển mạnh như Mỹ có thể nói rất là có
sự cạnh tranh rất lớn, với nhiều tờ báo và đài truyền hình khác nhau. Điều này buộc
các nhà báo sẽ phải duy trì tiêu chuẩn cao về đạo đức và báo cáo để thu hút khán giả theo dõi.
Bên cạnh mặt tích cực thì nền dân chủ của Mỹ cũng sẽ có những tác động
tiêu cực buộc chính phủ phải tìm cách giảm thiểu và khắc phục. Ngành báo chí
Hoa Kỳ phụ thuộc rất nhiều vào nguồn thu nhập từ quảng cáo vì vậy yếu tố tiền
bạc có vai trò rất lớn . Điều này có thể khiến các nhà báo bị ảnh hưởng bởi các nhà
quảng cáo và có thể bị e ngại đưa tin tiêu cực về các công ty hoặc tổ chức mà họ
phụ thuộc. Thêm vào đó là yếu tố chính trị, ngành báo chí Hoa Kỳ thường bị chia
rẽ theo đường lối chính trị. Điều này có thể dẫn đến việc đưa tin thiên vị và thiếu
khách quan khi đưa tin của các tờ báo. Điều này gây khó khăn cho các nhà báo
trong việc xác minh thông tin và cung cấp cho công chúng thông tin một cách
chính xác. Yếu tố tiêu cực cuối cùng là sự tấn công vào báo chí. Trong những năm
gần đây, các nhà báo Mỹ ngày càng phải đối mặt với sự tấn công và quấy rối, đặc
biệt là từ những người không thích đưa tin của họ. Có thể thấy rằng, sự dân chủ
của Mỹ có tác động to lớn đến đạo đức báo chí của quốc gia này. Tuy nhiên, tác
động này không chỉ đơn giản là tích cực hay tiêu cực. Thay vào đó, nó là một sự
phức tạp của các yếu tố có thể thúc đẩy hoặc cản trở đạo đức báo chí. 2.1.2.TrungQuốc
a.Bốicảnhđấtnướcvàsựhìnhthànhbáochí
Nghiên cứu về chính trị và báo chí toàn cầu cho thấy, hầu hết các quốc gia
trên thế giới đều có một nền báo chí bị chi phối bởi hệ thống tư tưởng chính trị của
quốc gia đó theo nhiều cách khác nhau. Báo chí của một đất nước là tấm gương thể
hiện nét đặc thù về thể chế, hình thức và cấu trúc xã hội của đất nước này. Để nhận
ra sự khác biệt trong hệ thống tin tức của mỗi quốc gia, cũng cần phải nhìn vào hệ
thống xã hội mà quốc gia đó đang vận hành. Mặc dù Trung Quốc và Việt Nam có
nhiều điểm tương đồng với mô hình Đảng Cộng sản cầm quyền về hệ thống chính
trị, xã hội nhưng cũng có nhiều điểm khác biệt trong cách hai quốc gia này quản lý
đạo đức nghề nghiệp báo chí.
Báo chí Trung Quốc ra đời vào đầu thế kỷ 19, với sự xuất bản của các tờ báo
tiếng Anh do người nước ngoài sáng lập. Tuy nhiên, sự phát triển của báo chí
Trung Quốc cũng gặp phải sự phản đối từ chính phủ nhà Thanh. Chính phủ nhà
Thanh lo ngại rằng báo chí có thể được sử dụng để thách thức sự cai trị của họ, và
họ đã thực hiện một số biện pháp để kiểm soát báo chí. Trong những năm sau đó,
ngày càng nhiều tờ báo được xuất bản ở Trung Quốc, cả bằng tiếng Anh và tiếng
Trung. Hầu hết các tờ báo này đều do người nước ngoài sở hữu và điều hành, và
chúng đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá thông tin và ý tưởng mới đến
Trung Quốc. Mặc dù vậy, báo chí Trung Quốc vẫn tiếp tục phát triển trong những
thập kỷ sau đó và đóng vai trò quan trọng trong Phong trào Ngũ Tứ (1919) và Cách
mạng Tân Hợi (1911). Sau khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập vào
năm 1949, báo chí Trung Quốc đã được quốc hữu hóa và đặt dưới sự kiểm soát của
Đảng Cộng sản Trung Quốc. Kể từ đó, báo chí Trung Quốc đã được sử dụng như
một công cụ để tuyên truyền cho chính sách của Đảng Cộng sản.
b.Vấnđềđạođứcbáochí
Trong bài phát biểu vào ngày 19/2/2016, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận
Binh đã nêu rõ: “Bảo chí với tư cách là một ngành khoa học, có liên quan mật
thiết đến chỉnh trị. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là hoạt động báo chí có thể
được đánh đồng với chính trị, cũng không có nghĩa là tin tức có thế bị dập tắt vì
nhu cầu chỉnh trị. Vì vậy, vừa cần phải nhấn mạnh tỉnh đảng trong hoạt động báo
chỉ, nhưng cũng không được bỏ qua tỉnh quy luật vốn có của lĩnh vực này“
Ngày nay, báo chí Trung Quốc là một hệ thống đa dạng bao gồm các cơ
quan truyền thông nhà nước, truyền thông tư nhân và truyền thông hải ngoại. Hệ
thống này chịu sự kiểm soát chặt chẽ của chính phủ Trung Quốc, và thường được
xem là một công cụ tuyên truyền cho chính sách của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Những nhà báo phải kiên trì đi theo sự lãnh đạo tư tưởng của “ba đại diện” là chủ
nghĩa Mác, tư tưởng Mao Trạch Đông và lý luận Đặng Tiểu Bình. Người làm báo
phải luôn tôn trọng chủ nghĩa xã hội, tuân thủ đạo đức báo chí, có trách nhiệm với
xã hội, sẵn sàng đóng góp, thực hành sự công bằng, trung thực, chân chính, hợp
tác, đoàn kết và tuân thủ pháp luật, phải luôn phấn đấu làm việc với tinh thần tốt
đẹp, kỷ luật nghiêm ngặt, nhận thức chính trị linh hoạt và phong cách xuất sắc.
Mặc dù Trung Quốc chưa có luật báo chí nhưng hoạt động báo chí cũng phải
tuân theo nhiều quy định, thông tư và hệ thống quản lý khác nhau từ cấp trung
ương đến cấp cơ sở. Tại mỗi cấp quản lý, các cơ quan cũng có thể dựa vào tình
hình thực tế tại địa phương để đưa ra các quy định về quản lý báo chí - xuất bản.
Đặc biệt, các quy định quản lý hoạt động xuất bản được nêu chi tiết trong Quy định
quản lý xuất bản được Hội đồng Nhà nước Trung Quốc thông qua và có hiệu lực từ
ngày 1 tháng 2 năm 1997. Việc ban hành Điều lệ này có ý nghĩa vô cùng quan
trọng trong việc củng cố và hoàn thiện quản lý xuất bản, thúc đẩy xuất bản và quản
lý xuất bản các cấp theo quy định của pháp luật, bảo đảm quyền tự do xuất bản cho
người dân; bảo vệ sách, báo, tạp chí, ấn phẩm nghe nhìn, điện tử theo yêu cầu của
pháp luật. Điều lệ này bao gồm tổng cộng 9 chương và 73 điều, tăng cường quản lý
hoạt động xuất bản, bảo vệ quyền tự do báo chí, thúc đẩy xây dựng văn minh vật
chất và tinh thần xã hội chủ nghĩa.
Dưới những quy định của điều lệ trên, năm 2005, Tổng cục Báo chí và xuất
bản cũng ban hành Quy định quản lý báo chí xuất bản với 69 điều được quy định
trong 4 nội dung chính gồm: Quy định quản lý, thành lập đơn vị, quản lý giám sát
và trách nhiệm. Trong đó, Điều 3 quy định hoạt động báo chí phải tuân thủ nghiêm
ngặt tư tưởng chủ đạo “ba đại diện”, bám sát chủ trương, đường lối xuất bản đúng
đắn, tuân thủ sự chỉ đạo và định hướng xuất bản, kiên định đặt lợi ích xã hội lên
hàng đầu. Quy định quản lý báo chí xuất bản năm 2005 là một văn bản pháp lý
quan trọng, tạo nền tảng cho hoạt động báo chí xuất bản diễn ra đúng hướng, phục
vụ lợi ích của nhân dân và góp phần xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc.
Dựa trên Điều lệ Quản lý Xuất bản, các địa phương, ban ngành và cơ quan
quản lý báo chí các cấp tại Trung Quốc có quyền ban hành các thông tư và quy
định chi tiết để bổ sung và cụ thể hóa việc quản lý hoạt động báo chí - xuất bản