Họ và tên: Vũ Chính Mã sinh viên: 11211178
Lớp: Triết học Mác - Lênin(221)_12 BÀI KIỂM TRA 20%
Đề bài: Phân tích bản chất và kết cấu của ý thức theo chiều dọc và chiều
ngang. (5đ) Từ đó rút ra bài học vận dụng cho bản thân (5đ)
Ý thức là một hiện tượng tâm lý - xã hội có kết cấu rất phức tạp bao gồm nhiều
thành tố khác nhau có quan hệ với nhau. Có thể chia cấu trúc của ý thức theo hai chiều:
Theo chiều ngang: Bao gồm các yếu tố như tri thức, tình cảm, niềm tin, lý trí, ý
chí..., trong đó tri thức là yếu tố cơ bản, cốt lõi.
Theo chiều dọc: Bao gồm các yếu tố như tự ý thức, tiềm thức, vô thức, trong đó tự
ý thức ở cấp độ sâu nhất.
Bản chất cùa ý thức:
Chủ nghĩa duy tâm, do không hiểu được nguồn gốc ra đời của ý thức nên đã có
những quan niệm sai lầm về bản chất của ý thức. Chủ nghĩa duy tâm đã cường điệu
vai trò của ý thức một cách thái quá, trừu tượng tới mức thoát ly đời sống hiện
thực, biến nó thành một thực thể tồn tại độc lập, thực tại duy nhất và nguồn gốc
sinh ra thế giới vật chất.
Ngược lại, chủ nghĩa duy vật siêu hình đã tầm thường hoá vai trò của ý thức. Họ
coi ý thức cũng chi là một dạng vật chất; hoặc coi ý thức chỉ là sự phản ánh giản
đơn, thu đong thế giới vật chất, tách rời thực tiễn xã hoi rất phong phú, sinh động.
Những quan niệm sai lầm đó đã không cho phép con người hiểu đưoc bản chất của
ý thức, cũng như biện chứng của quá trình phản ánh ý thức.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng, trên cơ sở nhận thức đúng đắn nguồn gốc ra đời của
ý thức và nắm vững thuyết phản ánh đã luận giải một cách khoa học bản chất của ý
thức. Vật chất và ý thức là hai hiện tượng chung nhất của thế giới hiện thực, mặc
dù khác nhau về bản chất, nhưng giữa chúng luôn có mối liên hệ biện chứng. Do
vậy, muốn hiểu đúng bản chất của ý thức cần xem xét nó trong mối quan hệ qua lại
với vật chất, mà chủ yếu là đời sống hiện thực có tính thực tiễn của con người.
Bản chất ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, là quá
trình phản ảnh tích cực, sáng tạo hiện thực khách quan của óc người".
Như vậy, khi xem xét ý thức về mặt bản thể luận, thì ý thức chỉ là “hình ảnh" về
hiện thực khách quan trong óc người. Đây là đặc tính đầu tiên để nhận biết ý thức.
Đối với con người, cả ý thức và vật chất đều là hiện thực, nghĩa là đều tồn tại thực.
Nhưng cần phân biệt giữa chúng có sự khác nhau, đối lập nhau về bản chất: vật
chất là hiện thực khách quan; còn ý thức là hiện thực chủ quan. Ý thức là cái phản
ánh thế giới khách quan, ý thức không phải là sự vật mà chỉ là "hình ảnh" của sự
vật ở trong óc người. Ý thức tồn tại phi cảm tính đối với các đối tượng vật chất mà
nó phản ánh luôn tồn tại cảm tính. Thế giới khách quan là nguyên bản, là tính thứ
nhất. Còn ý thức chỉ là bản sao, là "hình ảnh" về thế giới đó, là tính thứ hai. Đây là
căn cứ quan trọng để khẳng định thế giới quan duy vật biện chứng, phê phán chủ
nghĩa duy tầm và duy vật siêu hình trong quan niệm về bản chất của ý thức.
Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Về nội dung mà ý thức phản
ánh là khách quan, còn hình thức phản ánh là chủ quan. Ý thức là cái vật chất ở
bên ngoài “di chuyển" vào trong đầu óc của con người và được cái biến đi ở trong
đó. Kết quả phản ánh của ý thức tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố: đối tượng phản ánh,
điều kiện lịch sử - xã hội, phẩm chất, năng lực, kinh nghiệm sống của chủ thể phản
ánh. Cùng một dối tuợng phản ánh nhưng với các chủ thể phản ánh khác nhau, có
đặc diểm tâm lý, tri thức, kinh nghiệm, thể chất khác nhau, trong những hoàn cảnh
lịch sử khác nhau... thì kết quả phản ánh đối tượng trong ý thức cũng rất khác
nhau. Ph. Angghen dã từng chỉ rõ tính chất biện chứng phức tạp của quá trình phản
ánh: “Trên thực tế, bất kỳ phản ánh nào của hệ thống thế giới vào trong tư tuởng
cũng dều bị hạn chế về mặt khách quan bởi những điều kiện lịch sử, và về mặt chủ
quan bởi đặc điểm về thể chất và tinh thần của tác giả". Trong ý thức của chủ thể,
sự phù hợp giữa tri thức và khách thể chỉ là tương đối, biểu tuợng về thế giới khách
quan có thể đúng đắn hoặc sai lầm, và cho dù phản ánh chính xác đến đâu thì đó
cũng chỉ là sự phản ánh gần đúng, có xu hướng tiến dần đến khách thể.
Ý thức có đặc tính tích cực, sáng tạo gắn bó chặt chẽ với thực tiễn xã hội. Đây là
một dặc tính căn bản để phân biệt trình độ phản ánh ý thức người với trình độ phản
ánh tâm lý động vật. Ý thức không phải là kết quả của sự phản ánh ngẫu nhiên,
đơn lẻ, thu dộng thế giới khách quan. Trái lại, đó là kết quả của quá trình phản ánh
có định hướng, có mục đích rö rệt. Là hiện tượng xã hội, ý thức hình thành, phát
triển gắn liền với hoạt động thực tiễn xã hội. Thế giới không thoả mãn con người
và con người đã quyết định biến đến khách thể.
Ý thức có đặc tính tích cuc, sáng tạo gắn bó chặt chẽ với thực tiễn xã hội. Đây là
một đặc tính căn bản để phân biệt trình độ phản ánh ý thức người với trình độ phản
ánh tâm lý động vật. Ý thức không phải là kết quả củả sự phản ánh ngẫu nhiên,
đơn lẻ, thu đong thế giới khách quan. Trái lại, đó là kết quả của quá trình phản ánh
có định hướng, có mục đích ro rêt. Là hiện tượng xã hội, ý thức hình thành, phát
triển gắn liền với hoạt động thực tiễn xã hội. Thế giới không thoả mãn con nguoi
và con ngưoi dã quyết định biến đổi thế giới bằng hoạt động thực tiễn đa dạng,
phong phú của mình. Thông qua thực tiến, con người làm biến đổi thế giới và qua
đó chủ động khám phá không ngừng cả bề rộng và chiều sâu của các đối tượng phản ánh.
Kết cấu của ý thức:
Ý thức có kết cấu cực kỳ phức tạp. Có nhiều ngành khoa học, nhiều cách tiếp cận,
nghiên cứu về kết cấu của ý thức. Ở đây chỉ tiếp cận kết cấu của ý thức theo các
yếu tố cơ bản nhất hợp thành nó. Theo cách tiếp cận này, ý thức bao gồm ba yếu tố
cơ bản nhất là: tri thức, tình cảm và ý chí, trong đó tri thức là nhân tố quan trọng
nhất. Ngoài ra ý thức còn có thể bao gồm các yếu tố khác.
Tri thức là toàn bộ những hiểu biết của con người, là kết quả của quá trình nhận
thức, là sự tái tạo lại hình ảnh của đối tượng được nhận thức dưới dạng các loại ngôn ngữ.
Mọi hoạt động của con người đều có tri thức, được tri thức định hướng. Mọi biểu
hiện của ý thức đều chứa đựng nội dung tri thức. Tri thức là phương thức tồn tại
của ý thức và là điều kiện để ý thức phát triển. theo Mác: “phương thức mà theo đó
ý thức tồn tại và theo đó một cái gì đó tồn tại đối với ý thức là tri thức”.
Căn cứ vào lĩnh vực nhận thức, tri thức có thể chia thành nhiều loại như tri thức về
tự nhiên, tri thức về xã hội, tri thức nhân văn. Căn cứ vào trình độ phát triển của
nhận thức, tri thức có thể chia thành tri thức đời thường và tri thức khoa học, tri
thức kinh nghiệm và tri thức lý luận, tri thức cảm tính và tri thức lý tính,…
Tình cảm là những rung động biểu hiện thái độ con người trong các quan hệ. Tình
cảm là một hình thái đặc biệt của sự phản ánh hiện thực, được hình thành từ sự
khái quát những cảm xúc cụ thể của con người khi nhận sự tác động của ngoại
cảnh. Tình cảm biểu hiện và phát triển trong mọi lĩnh vực đời sống của con người;
là một yếu tố phát huy sức mạnh, một động lực thúc đẩy hoạt động nhận thức và
thực tiễn. Lênin cho rằng: không có tình cảm thì “xưa nay không có và không thể
có sự tìm tòi chân lý”; không có tình cảm thì không có một yếu tố thôi thúc những
người vô sản và nửa vô sản, những công nhân và nông dân nghèo đi theo cách mạng.
Tùy vào từng đối tượng nhận thức và sự rung động của con người về đối tượng đó
trong các quan hệ mà hình thành nên các loại tình cảm khác nhau, như tình cảm
đạo đức, tình cảm thẩm mỹ, tình cảm tôn giáo,…
Ý chí là khả năng huy động sức mạnh bản thân để vượt qua những cản trở trong
quá trình thực hiện mục đích của con người. Ý chí được coi là mặt năng động của
ý thức, một biểu hiện của ý thức trong thực tiễn mà ở đó con người tự giác được
mục đích của hoạt động nên tự đấu tranh với mình để thực hiện đến cùng mục đích
đã lựa chọn. có thể coi ý chí là quyền lực của con người đối với mình; nó điều
khiển, điều chỉnh hành vi để con người hướng đến mục đích một cách tự giác; nó
cho phép con người tự kìm chế, tự làm chủ bản thân và quyết đoán trong hành
động theo quan điểm và niềm tin của mình. Giá trị chân chính của ý chí không chỉ
thể hiện ở cường độ của nó mạnh hay yếu mà chủ yếu thể hiện ở nội dung, ý nghĩa
của mục đích mà ý chí hướng đến. Lênin cho rằng: ý chí là một trong những yếu tố
tạo nên sự nghiệp cách mạng của hàng triệu người trong cuộc đấu tranh giai cấp
quyết liệt nhằm giải phóng mình, giải phóng nhân loại.
Tất cả các yếu tố tạo thành ý thức có mối quan hệ biện chứng với nhau song tri
thức là yếu tố quan trọng nhất; là phương thức tồn tại của ý thức, đồng thời là nhân
tố định hướng đối với sự phát triển và quyết định mức độ biểu hiện của các yếu tố khác.
Bài học vận dụng cho bản thân:
Vai trò của phương pháp luận triết học đối với nhận thức và thực tiễn thể hiện ở
chỗ nó chỉ đạo sự tìm kiếm, xây dựng; lựa chọn và vận dụng các phương pháp để
thực hiện hoạt động nhận thức và thực tiễn; đóng vai trò định hướng trong quá
trình tìm tòi, lựa chọn và vận dụng phương pháp. Với tư cách là hệ thống tri thức lý
luận chung nhất của con người về thế giới, về vị trí, vai trò của con người trong thế
giới đó, triết học đóng vai trò là hạt nhân lý luận của thế giới quan. Triết học giữ
vai trò định hướng cho quá trình củng cố và phát triển thế giới quan của mỗi cá
nhân, mỗi cộng đồng trong lịch sử. Trang bị thế giới quan đúng đắn mới chỉ là một
mặt của triết học Mác - Lênin. Với tư cách là hệ thống tri thức chung nhất của con
người về thế giới và vai trò của con người trong thế giới đó, triết học thực hiện
chức năng phương pháp luận chung nhất. Phương pháp luận của triết học Mác -
Lênin đã góp phần quan trọng chỉ đạo, định hướng cho con người trong nhận thức
và hoạt động thực tiễn.
Khi khẳng định vai trò của tư duy đối với nhận thức và cải tạo thế giới, V.I.Lênin
đã khẳng định: “Ý thức con người không phải chỉ phản ánh thế giới khách quan,
mà còn tạo ra thế giới khách quan” . Điều này cho thấy, một mặt, thông qua hoạt
động tư duy, con người có thể nhận thức đúng đắn hiện thực khách quan; mặt khác,
thông qua hoạt động thực tiễn, con người có thể cải biến hiện thực khách quan theo
những lợi ích của mình. Cũng từ đó, có thể khẳng định tư duy khoa học, năng lực
tư duy khoa học có vai trò quan trọng đối với cả hoạt động nhận thức lẫn hoạt động
thực tiễn. Năng lực tư duy biện chứng sẽ giúp cho em rất nhiều trong quá trình học
tập cũng như công tác sau này:
Thứ nhất, luôn tiếp nhận tri thức một cách khoa học, sáng tạo. Tư duy biện chứng
sẽ giúp sinh viên cái nhìn toàn diện, phân biệt tri thức đúng, sai; chỉ ra nguyên
nhân cái sai, và khẳng định, phát triển tri thức đúng đắn. Sinh viên tự học, tự
nghiên cứu, giải thích thực tiễn biến đổi, đưa ra những giải pháp mà thực tiễn đặt ra…
Thứ hai, có phương pháp học tập, làm việc đúng đắn; sinh viên không còn phải học
vẹt, học tủ; mà học hiểu, biết vận dụng, biết đánh giá và sáng tạo ra tri thức mới.
Thứ ba, loại bỏ tư duy siêu hình, cứng nhắc, bảo thủ, trì trệ...