Phân tích mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội? Liên hệ với quá trình xây dựng đất nước trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay | Bài tập lớn môn Triết học Mác - Lênin

TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHENIKAA KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN BÀI TẬP LỚN
MÔN: TRIẾT HỌC MÁC – LÊNIN
Đề 63 : Phân tích mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến
trúc thượng tầng của xã hội? Liên hệ với quá trình xây dựng
đất nước trong thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay.
Tên sinh viên : Đặng Quang Minh Mã sinh viên : 21012554
Lớp: I.Triết học Mác - Lê-nin_1.2(15FS).1_LT Năm học 2021 – 2022 1 MỤC LỤC
MỞ ĐẦU............................................................................................................
NỘI DUNG.........................................................................................................
1 Khái niệm.........................................................................................................
1.1 Cơ sở hạ tầng ...............................................................................................
1.2 Kiến trúc thượng tầng....................................................................................
2. Mối quan hệ biện chứng..................................................................................
2.1 Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng............................................
2.2 Tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng
3. Liên hệ thực tế với tình hình quá độ ở Việt Nam............................................
KẾT LUẬN........................................................................................................
TÀI LIỆU THAM KHẢO MỞ ĐẦU
Mỗi xã hội trong lịch sử là một tổng thể các quan hệ xã hội bao gồm các quan
hệ vật chất và các quan hệ tinh thần nhất định. Sự liên hệ và tác động lẫn nhau
giữa những quan hệ vất chất với các quan hệ tinh thần của xã hội được phản
ánh trong qui luật về mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc
thượng tầng của xã hội. Đây là quy luật cơ bản tác động ở mọi hình thái kinh
tế - xã hội trong lịch sử. 2
Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là một trong những nội dung cơ bản
của học thuyết hình thái kinh tế – xã hội của chủ nghĩa duy vật lịch sử, là cơ sở
thế giới quan và phương pháp luận khoa học trong nhận thức và cải tạo xã hội. 3 NỘI DUNG 1. Khái niệm
1.1 Cơ sở hạ tầng là gì ?
Cơ sở hạ tầng của một xã hội cụ thể thường bao gồm: kiểu quan hệ sản
xuất thống trị trong nền kinh tế. Đồng thời trong mỗi cơ sở hạ tầng xã hội
còn có những quan hệ sản xuất khác như: tàn dư quan hệ sản xuất cũ và
mầm mống, tiền đề của quan hệ sản xuất mới. Cuộc sống của xã hội cụ
thể được đặt trong trước hết bởi kiểu quan hệ sản xuất thống trị tiêu biểu
cho cuộc sống ấy và những quan hệ sản xuất quá độ, hay những tàn dư cũ,
mầm mống mới có vai trò nhất định giữa chúng tuy có khác nhau nhưng
không tách rời nhau vừa đấu tranh với nhau, vừa liên hệ với nhau và hình
thành cơ sở hạ tầng của mỗi xã hội cụa thể ở mỗi giai đoạn phát triển nhất định của lịch sử.
Trong một cơ sở hạ tầng có nhiều thành phần kinh tế, nhiều kiểu quan
hệ sản xuất thì quan hệ sản xuất đang thống trị trong xã hội đó giữ vai trò
chủ đạo, chi phối các kiểu quan hệ sản xuất khác và các thành phần kinh
tế bởi nó quy định tính chất của cơ sở hạ tầng. Sự đối kháng giai cấp và
tính chất của sự đối kháng đó bắt nguồn từ cơ sở hạ tầng. Các yếu tố của
cơ sở hạ tầng – hệ thống các quan hệ sản xuất của một phương thức sản
xuất nhất định – một mặt, trong quan hệ đối với lực lượng sản xuất, giữ
vai trò là hình thức kinh tế cho sự duy trì, phát huy và phát triển lực lượng
sản xuất đang tồn tại; mặt khác- trong quan hệ đối với các quan hệ chính
trị – xã hội, giữ vai trò là cơ sở hình thành kết cấu kinh tế – cơ sở cho sự
thiết lập kiến trúc thượng tầng của xã hội.
1.2 Kiến trúc thượng tầng là gì ? 4
Kiến trúc thượng tầng là toàn bộ những quan điểm, tư tưởng xã hội cùng các
thiết chế xã hội tương ứng được xác định trên một cơ sở hạ tầng nhất định.
Những quan điểm, tư tưởng xã hội đó là những quan điểm về chính trị, pháp
quyền, triết học, đạo đức, tôn giáo, nghệ thuật…Còn những thiết chế tương ứng
đó là nhà nước (gồm quốc hội, chính phủ, quân đội, công an, tòa án…), đảng
phái, giáo hội, hội nghề nghiệp và những đoàn thể xã hội khác. Mỗi yếu tố của
kiến trúc thượng tầng có đặc điểm riêng, có quy luật vận động phát triển riêng,
nhưng chúng liên hệ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau và đều hình thành trên
cơ sở hạ tầng. Song, mỗi yếu tố khác nhau có quan hệ khác nhau đối với cơ sở
hạ tầng. Có những yếu tố như chính trị, pháp luật có quan hệ trực tiếp với cơ
sở hạ tầng; còn những yếu tố như triết học, tôn giáo, nghệ thuật chỉ quan hệ gián tiếp với nó.
Trong xã hội đối kháng giai cấp, kiến trúc thượng tầng gồm có: Hệ tư tưởng
và các thiết chế của giai cấp thống trị (như chủ nô, địa chủ, tư sản…), các quan
điểm và tổ chức của giai cấp bị trị (như nô lệ, tá điền, công nhân…) đối lập với
giai cấp thống trị, tàn dư của các quan điểm xã hội đã lỗi thời, quan điểm của
các tầng lớp trung gian (như trí thức, nông dân…), v.v… Tính giai cấp của kiến
trúc thượng tầng thể hiện rõ ở sự đối lập về quan điểm tư tưởng và cuộc đấu
tranh chính trị – tư tưởng của các giai cấp đối kháng. Mâu thuẫn đối kháng
trong kiến trúc thượng tầng bắt nguồn từ mâu thuẫn trong cơ sở hạ tầng.
2. Mối quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
Thực chất của mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng là
mối quan hệ giữa lĩnh vực kinh tế và lĩnh vực chính trị trong xã hội. Chủ nghĩa
duy vật lịch sử khẳng định giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối
quan hệ biện chứng, thể hiện qua các điểm 5
2.1 Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng
Mỗi cơ sở hạ tầng sẽ hình thành nên một kiến trúc thượng tầng tương ứng
với nó. Tính chất của kiến trúc thượng tầng là do tính chất của cơ sở hạ tầng
quyết định. Trong xã hội có giai cấp, giai cấp nào thống trị về kinh tế thì cũng
chiếm địa vị thống trị về mặt chính trị và đời sống tinh thần của xã hội. Các
mâu thuẫn trong kinh tế, xét đến cùng, quyết định các mâu thuẫn trong lĩnh vực
chính trị tư tưởng; cuộc đấu tranh giai cấp về chính trị tư tưởng là biểu hiện
những đối kháng trong đời sống kinh tế. Tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng
tầng như nhà nước, pháp quyền, triết học, tôn giáo,… đều trực tiếp hay gián
tiếp phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng, do cơ sở hạ tầng quyết định.
Khi cơ sở hạ tầng thay đổi kéo theo kiến trúc thượng tầng cũng thay đổi theo.
Quá trình thay đổi diễn ra không chỉ trong giai đoạn thay đổi từ hình thái kinh
tế – xã hội này sang hình thái kinh tế – xã hội khác, mà còn diễn ra ngay trong
bản thân mỗi hình thái kinh tế – xã hội. Sự thay đổi cơ sở hạ tầng dẫn đến làm
thay đổi kiến trúc thượng tầng diễn ra rất phức tạp. Trong đó, có những yếu tố
của kiến trúc thượng tầng thay đổi nhanh chóng cùng với sự thay đổi cơ sở hạ
tầng như chính trị, pháp luật. Nguyên nhân của quá trình đó xét đến cùng là do
sự phát triển của lực lượng sản xuất.Tuy nhiên, sự phát triển của lực lượng sản
xuất chỉ trực tiếp gây ra sự biến đổi của cơ sở hạ tầng, đến lượt nó mới làm cho
kiến trúc thượng tầng biến đổi một cách căn bản.
Trong đời sống xã hội, các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều tác động trở
lại cơ sở hạ tầng bằng nhiều phương thức khác nhau đặc biệt là nhân tố nhà nước.
2.2 Vai trò tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng 6
Sự tác động trở lại của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng được thể
hiện ở chức năng xã hội của kiến trúc thượng tầng là bảo vệ, duy trì, củng cố
và phát triển cơ sở hạ tầng sinh ra nó, đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng và kiến
trúc thượng tầng cũ. Sự tác động nhằm duy trì chế độ xã hội hiện thời, tác động
theo xu hướng xóa bỏ cơ sở kinh tế này, lại có xu hướng đấu tranh việc xác lập
một cơ sở kinh tế khác, xây dựng một chế độ xã hội khác.
Trong các yếu tố cấu thành nên kiến trúc thượng tầng, nhà nước giữ vai trò
đặc biệt quan trọng và có tác dụng to lớn đối với cơ sở hạ tầng vì, nó là một
lượng vật chất tập trung sức mạnh kinh tế và chính trị của giai cấp thống trị .
Nhà nước không chỉ dựa trên hệ tưởng, mà còn dựa trên những hình thức nhất
định của việc kiểm soát xã hội, sử dụng bạo lực, bao gồm các yếu tố vật chất:
quân đội, cảnh sát, toà án, nhà tù… để tăng cường sức mạnh kinh tế của giai
cấp thống trị, củng cố địa vị của quan hệ sản xuất thống trị. Cùng với nhà nước,
các yếu tố khác của kiến trúc thượng tầng cũng đã tác động đến cơ sở hạ tầng
bằng nhiều hình thức khác nhau. Các yếu tố của kiến trúc thượng tầng không
những chỉ có tác động lẫn nhau. Song thường thường những sự tác động đó
phải thông qua nhà nước, pháp luật và thể chế tương ứng, chỉ qua đó chúng mới
phát huy được hết hiệu lực đối với cơ sở hạ tầng, và đối với toàn xã hội
Sự tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng nó tác động
cùng chiều với quy luật vận động của cơ sở hạ tầng. Trái lại, khi nó tác động
ngược chiều vớ qui luật kinh tế khách quan nó sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tầng.
Hiệu quả tác động của kiến trúc thượng tầng đối với cơ sở hạ tầng, phụ
thuộc vào năng động chủ quan trong nhận thức và vận dụng quy luật kinh tế-
xã hội, vào hoạt động thực tiễn của con người. Kiến trúc thượng tầng có vai
trò to lớn, định hướng những hoạt động thực tiễn đưa lại phương án phát triển 7
tối ưu cho kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, nếu nhấn mạnh, tuyệt đối hoá, phủ
nhận tính tất yếu kinh tế của xã hội, sẽ phạm sai lầm của chủ nghĩa duy tâm
chủ quan dưới những hình thức khác nhau.
3. Liên hệ với thực tế tình hình quá độ ở Việt Nam hiện nay
Cơ sở hạ tầng trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam hiện nay bao gồm các kiểu
quan hệ sản xuất gắn liền với các hình thức sở hữu khác nhau. Các hình thức
sở hữu đó tương ứng với các thành phần kinh tế khác nhau, thậm chí đối lập
nhau, nhưng cùng tồn tại trong một cơ cấu kinh tế thống nhất theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
Ở Việt Nam hiện nay, các hình thức sở hữu cơ bản gồm sở hữu nhà nước
(hay sở hữu toàn dân, trong đó nhà nước là đại diện của nhân dân), sở hữu tập
thể, sở hữu tư nhân. Các thành phần kinh gồm kinh tế nhà nước; kinh tế tập thể,
hợp tác xã; kinh tế tư nhân; kinh tế có vốn đầu tư của nước ngoài.
Ví dụ kinh tế nhà nước, tiêu biểu là các tập đoàn Viettel, PVN, EVN, Vietnam
Airline, Vinamilk… Kinh tế tập thể, hợp tác xã, tiêu biểu là các hợp tác xã nội
nghiệp, công nghiệp ở các địa phương. Kinh tế tư nhân, tiêu biểu là các tập
đoàn Vingroup, FLC, Massan, Vietjet… Kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài, tiêu
biểu là Toyota Vietnam, Huyndai Vietnam…
Nền kinh tế Việt Nam hiện nay là nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần,
vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của nền kinh tế thị trường, đồng
thời bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa.
Đó là nền kinh tế hiện đại và hội nhập quốc tế, có sự quản lý của Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư 8
nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế, các thành phần kinh tế khác được
khuyến khích phát triển hết mọi tiềm năng.
Về kiến trúc thượng tầng, Đảng ta khẳng định: “Lấy chủ nghĩa Mác-Lê nin
và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho mọi hành động của toàn Đảng,
toàn dân ta”. Nội dung cốt lõi của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh là tư tưởng về sự giải phóng con người khỏi chế độ bóc lột thoát khỏi
nỗi nhục của mình là đi làm thuê bị đánh đập, lương ít. Bởi vậy, trong sự
nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội của nhân dân ta, việc giáo dục truyền bá
chủ nghĩa Mác-Lênin tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành tư tưởng chủ đạo trong
đời sống tinh thần của xã hội là việc làm thường xuyên, liên tục của cuộc cách
mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kiến trúc thượng tầng.
Xây dựng hệ thống chính trị, xã hội chủ nghĩa mang bản chất giai cấp công
nhân, do Đảng cộng sản lãnh đạo đảm bảo cho nhân dân là người chủ thực sự
của xã hội. Toàn bộ quyền lực của xã hội thuộc về nhân dân thực hiện dân chủ
xã hội chủ nghĩa đảm bảo phát huy mọi khả năng sáng tạo, tích cực chủ động
của mọi cá nhân. Trong cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội, Đảng ghi rõ : ”xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhà nước
của dân, do dân và vì dân, liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân
và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng cộng sản lãnh đạo ”. Như vậy, tất
cả các tổ chức, bộ máy tạo thành hệ thống chính trị – xã hội không tồn tại như
một mục đích tư nhân mà vì phục vụ con người, thực hiện cho được lợi ích và
quyền lợi thuộc về nhân dân lao động.
Mỗi bước phát triển của cơ sở hạ tầng hoặc kiến trúc thượng tầng là một bước
giải quyết mâu thuẫn giữa chúng. Việc phát triển và củng cố cơ sở hạ tầng, điều
chỉnh và củng cố các bộ phận của kiến trúc thượng tầng là một quá trình lâu
dài, gian khổ, diễn ra trong suốt thời kỳ quá độ 9 KẾT LUẬN
Lý luận hình thái kinh tế - xã hội của chủ nghĩa Mác – Lê nin chỉ ra rằng cùng
với lực lượng sản xuất, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng cũng như sự tác
động qua lại giữa chúng là nguyên nhân sâu xa và cơ bản nhất dẫn đến các cuộc
cách mạng xã hội, làm thay đổi nhà nước. Ngược lại sự tác động của nhà nước
sẽ làm biến đổi cơ sở hạ tầng ít nhiều nhanh chóng, tạo điều kiện thúc đẩy hay
kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Việt Nam đang là một đất nước có được nhiều sự chú ý từ các nước trong khu
vực và trên thế giới, đã và đang trên con đường đổi mới một cách toàn diện,
ngày càng sâu sắc về cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng. Quan hệ sản xuất
được hình thành một cách khách quan trong quá trình sản xuất tạo ra của cải
vật chất của xã hội. Trên cơ sở quan hệ sản xuất, hình thành nên các quan hệ về
chính trị và tinh thần xã hội
Quan hệ sản xuất được hình thành một cách khách quan trong quá trình sản xuất tạo ra của cải vật chất của
xã hội. Trên cơ sở quan hệ sản xuất hình thành nên các quan hệ về chính trị và tinh thần của xã hội. Hai mặtđó
của đời sống xã hội được khái quát thành cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng của xã hội. Trong quá trình
phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng xã hội ở nước ta, cần vận dụng và quán triệt quan hệ
biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng. Cơsở hạ tầng là kết cấu kinh tế đa thành phần trong
đó có thành phần kinh tế quốc doanh, tập thể và nhiều thành kinh tế khác nhau. Tính chất đan xen -quá độ về
kết cấu của cơ sở kinh tế vừa làm cho nền kinh tế sôi đ ộng, phong phú, vừa mang tình phức tạp trong quá
trình thực hiện định hướng xã hội. Đây là một kết cấu kinh tế năng động, phong phú được phản chiếu trên nền
kiến trúc thượng tầng và đặt ra đòi hỏi khách quan là nền kiến trúc thượng tầng cũng phải đổi mới để đáp ứng
đòi hỏi của cơ sở kinh tế.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1..Giáo trình học phần triết học Mac-Lênin XB Hà Nội-2019
2..https://luatduonggia.vn/moi-quan-he-bien-chung-giua-co-so-ha-tang- vakien-truc-thuong-tang/ 3.
https://hocluat.vn/phan-tich-noi-dung-moi-quan-he-bien-chung-giua-co-
soha-tang-voi-kien-truc-thuong-tang/ 10