Phân tích theo quan điểm triết học Mác - Lênin về vấn đề cơ bản của triết học | Bài tập lớn học phần Triết học Mác - Lênin nhóm 3 | Trường Đại học Phenikaa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHENIKAA
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN -------- BÀI TẬP LỚN
Đề số 01: Phân tích theo quan điểm triết học Mác – Lênin về vấn
đề cơ bản của triết học?
Tên học phần: Triết học Mác – Lê-nin
Giảng viên: Đồng Thị Tuyền
Nhóm 3 - I. Triết học Mác - Lê-nin_1.2(15FS).1_LT
Học kỳ 2, Năm học 2021– 2022
Hệ đào tạo: Chính quy, Bậc học: Đại học ST Họ và tên MSV Nội dung trình Điểm Tháng 4 năm 2022 lOMoARcPSD|47880655 nào quyết định cái nào. 27 Nguyễn 21013406 - Chỉ ra sự khác Công Dũng nhau giữa quan điểm chủ nghĩa duy vật với quan điểm 3.7 chủ nghĩa duy tâm. 28 Nguyễn Thị Dương 0 29 Trần Cảnh 21013384 - Chỉ ra sự khác Dương nhau giữa quan điểm chủ nghĩa duy vật với quan điểm 3.7 chủ nghĩa duy tâm. 30 Trần Sơn 21011224 - Tóm tắt nội Dương dung các phần để viết báo cáo. Tập hợp nội dung các 3.9 phần để viết bài luận. MỤC LỤC
Mở đầu..................................................................................................................1
1. Sự hình thành và phát triển của triết học nói chung........................................1
1.1.Nguồn gốc ra đời của triết học......................................................................1
1. 2.Sự hình thành và phát triển của triết
học.......................................................1
1.2.1. Ngay từ khi mới ra đời............................................................................1
1.2.2. Thời kỳ Trung cổ.....................................................................................1
1.2.3. Thế kỉ XV, XVI.......................................................................................1
1.2.4. Thế kỉ XVII – XVIII...............................................................................2
1.2.5. Đầu thế kỉ XIX........................................................................................2
2. Khái quát sự hình thành phát triển của triết học Mác Lê-
nin..........................2
2.1 . Những điều kiện tiên đề của sự ra đời của triết học Mác Lê-nin................3 lOMoARcPSD|47880655
2.2 . Quá trình hình thành và phát triển của chủ nghĩa Mác Lê-nin....................3
2.3 . Lê-nin với việc bảo vệ và phát triển Mác trong điều kiện lịch sử mới.......4
Nội dung...............................................................................................................5
1. Khái niệm về Triết học....................................................................................5
2. Quan hệ giữa vật chất và ý thức .....................................................................6
2.1 . Khái quát.....................................................................................................6
2.2 . Vật chất là gi?..............................................................................................6
2.3 . Ý thức là gì?................................................................................................6
3. Tại sao mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là vấn đề cơ bản của Triết học....7
3.1.Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.............................................................7 3.
2.Bản chất mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức ..............................................9 3.3.Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức trong thực tiễn cuộc sống. 10 4.
Vấn đê cơ bản của Triết
học .........................................................................10 5.
Giữa vật chất, ý thức cái nào có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định
cái nào...........................................................................................................12 6.
Sự khác nhau giữa chủ nghĩa duy vật và duy
tâm.........................................13
Kết luận..............................................................................................................15
Tài liệu tham khảo.............................................................................................16 lOMoARcPSD|47880655 Mở đầu
1. Sự hình thành và phát triển của triết học nói chung
1.1. Nguồn gốc ra đời của triết học
Về nguồn gốc, triết học ra đời ở cả phương Đông và phương Tây từ khoảng
thế kỷ VIII đến thế kỷ VI TCN, tại các quốc gia văn minh cổ đại như: Hy Lạp, Ấn Độ, Trung Quốc.
Ở phương Tây, khái niệm triết học lần đầu tiên xuất hiện tại Hy Lạp với tên
gọi φιλοσοφία (philosophia) có nghĩa là “"love of wisdom” - “tình yêu đối với sự
thông thái” bởi nhà tư tưởng Hy Lạp cổ đại mang tên Pythagoras. Với người Hy
Lạp, triết học mang tính định hướng đồng thời cũng nhấn mạnh khát vọng tìm
kiếm chân lý của con người. Ở Trung Quốc, thuật ngữ triết học được bắt nguồn
từ chữ triết và được hiểu là sự truy tìm bản chất của đối tượng, là trí tuệ, sự hiểu
biết sâu sắc của con người. Còn tại Ấn Độ, darshanas (triết học) lại mang hàm ý
là tri thức dựa trên lý trí, là con đường suy ngẫm để dẫn dắt con người đến với lẽ phải.
Tóm lại, ngay từ đầu, dù cho ở phương Đông hay phương Tây, triết học cũng
đều là hoạt động tinh thần biểu hiện khả năng nhận thức, đánh giá của con người.
Tồn tại với tư cách là một hình thái ý thức xã hội.1
1.2. Sự hình thành và phát triển của triết học
1.2.1 Ngay từ khi mới ra đời
Triết học được xem là hình thái cao nhất của tri thức, bao hàm trong nó tri
thức về tất cả các lĩnh vực không có đối tượng riêng. Đây là nguyên nhân sâu xa
làm nảy sinh quan niệm cho rằng, triết học là khoa học của mọi khoa học, đặc biệt
là ở triết học tự nhiên của Hy Lạp cổ đại.
Thời kỳ này, triết học đã đạt được nhiều thành tựu rực rỡ mà ảnh hưởng của
nó còn in đậm đối với sự phát triển của tư tưởng triết học ở Tây Âu.
1.2.2 Thời kỳ trung cổ
Ở Tây Âu khi quyền lực của Giáo hội bao trùm mọi lĩnh vực đời sống xã hội
thì triết học trở thành nô lệ của thần học. Nền triết học tự nhiên bị thay bằng nền
triết học kinh viện. Triết học lúc này phát triển một cách chậm chạp trong môi
trường chật hẹp của đêm trường trung cổ
1.2.3 Thế kỷ XV, XVI
Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học vào thế kỷ XV, XVI đã tạo một cơ sở
tri thức vững chắc cho sự phục hưng triết học. Để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn,
đặc biệt yêu cầu của sản xuất công nghiệp, các bộ môn khoa học chuyên ngành
nhất là các khoa học thực nghiệm đã ra đời với tính cách là những khoa học độc lập.
1 Trích tài liệu https://luanvan2s.com/triet-hoc-la-gi-nguon-goc-vai-tro-van-de-co-ban-cuatriet-hoc- bid105.html Trang | 1 lOMoARcPSD|47880655
Sự phát triển xã hội được thúc đẩy bởi sự hình thành và củng cố quan hệ sản
xuất tư bản chủ nghĩa, bởi những phát hiện lớn về địa lý và thiên văn cùng những
thành tựu khác của cả khoa học tự nhiên và khoa học nhân văn đã mở ra một thời kỳ
mới cho sự phát triển triết học.
1.2.4 Thế kỷ XVII – XVIII
Triết học duy vật chủ nghĩa dựa trên cơ sở tri thức của khoa học thực nghiệm
đã phát triển nhanh chóng trong cuộc đấu tranh với chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo
và đã đạt tới đỉnh cao mới trong chủ nghĩa duy vật thế kỷ XVII – XVIII ở Anh,
Pháp, Hà Lan, với những đại biểu tiêu biểu như Ph. Bêcơn, T.
Hốpxơ (Anh), Điđrô, Henvêtiuýt (Pháp), Xpinôda (Hà Lan)…
Trong suốt cả lịch sử hiện đại của châu Âu và nhất là vào cuối thế kỷ XVIII,
ở nước Pháp, nơi đã diễn ra một cuộc quyết chiến chống tất cả những rác rưởi của
thời trung cổ, chống chế độ phong kiến trong các thiết chế và tư tưởng, chỉ có chủ
nghĩa duy vật là triết học duy nhất triệt để, trung thành với tất cả mọi học thuyết
của khoa học tự nhiên, thù địch với mê tín, với thói đạo đức giả, v.v.”
Mặt khác, tư duy triết học cũng được phát triển trong các học thuyết triết học
duy tâm mà đỉnh cao là triết học Hêghen, đại biểu xuất sắc của triết học cổ điển
Đức. Sự phát triển của các bộ môn khoa học độc lập chuyên ngành cũng từng
bước làm phá sản tham vọng của triết học muốn đóng vai trò “khoa học của các
khoa học”. Triết học Hêghen là học thuyết triết học cuối cùng mang tham vọng đó.
1.2.5 Đầu thế kỷ XIX
Hoàn cảnh kinh tế – xã hội và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học vào đầu
thế kỷ XIX đã dẫn đến sự ra đời của triết học Mác. Đoạn tuyệt triệt để với quan
niệm “khoa học của các khoa học”, triết học mácxít xác định đối tượng nghiên
cứu của mình là tiếp tục giải quyết mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trên lập
trường duy vật triệt để và nghiên cứu những quy luật chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Chính vì tính đặc thù như vậy của đối tượng triết học mà vấn đề tư cách khoa
học của triết học và đối tượng của nó đã gây ra những cuộc tranh luận kéo dài cho đến hiện nay.
Nhiều học thuyết triết học hiện đại ở phương Tây muốn từ bỏ quan niệm
truyền thống về triết học, xác định đối tượng nghiên cứu riêng cho mình như mô
tả những hiện tượng tinh thần, phân tích ngữ nghĩa, chú giải văn bản… 2
Khái quát sự hình thành, phát triển triết học Mác – Lenin
Quá trình hình thành và phát triển của chủ nghĩa Mác - Lênin có thể chia
thành hai giai đoạn lớn: Giai đoạn hình thành và phát triển triết học Mác, do C.
Mác và Ph. Ăngghen thực hiện; giai đoạn bảo vệ và phát triển triết học Mác Lênin, do V.I. Lênin thực hiện. Trang | 2 lOMoARcPSD|47880655
2.1 Những điều kiện, tiền đề của sự ra đời của triết học Má c
Điều kiện kinh tế xã hội: Triết học Mác ra đời vào những năm 40 của thế kỷ
XIX. Đây là thời kỳ chủ nghĩa tư bản ở châu Âu đang trên đà phát triển mạnh mẽ
tạo ra những điều kiện thuận lợi về kinh tế – chính trị – xã hội cho sự ra đời của
chủ nghĩa Mác. Cuộc cách mạng công nghiệp vào cuối thế kỷ XVIII đã làm lực
lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ, của cải gia tăng. Mặt khác, sự phát triển của
chủ nghĩa tư bản làm cho những mâu thuẫn xã hội càng thêm gay gắt và bộc lộ
ngày càng rõ rệt. Các mâu thuẫn xã hội dần dần phát triển thành các cuộc đấu tranh giai cấp.
Đặc biệt, sự xuất hiện giai cấp vô sản trên vũ đài lịch sử và cuộc đấu tranh
mạnh mẽ của giai cấp này là một trong những điều kiện chính trị – xã hội quan
trọng nhất cho sự ra đời của chủ nghĩa Mác. Các cuộc đấu tranh của giai cấp vô
sản từ hình thức tự phát, đấu tranh kinh tế dần phát triển thành các cuộc đấu tranh
mang tính chất tự giác, đấu tranh chính trị. Thực tiễn cách mạng của giai cấp vô
sản là cơ sở chủ yếu nhất cho sự ra đời triết học Mác.
Tiền đề lý luận: Chủ nghĩa Mác ra đời không chỉ xuất phát từ nhu cầu khách
quan của lịch sử, mà còn là sự kế thừa toàn bộ tinh hoa, giá trị tư tưởng nhân loại,
trực tiếp nhất là triết học cổ điển Đức, kinh tế học chính trị cổ điển Anh và chủ
nghĩa xã hội không tưởng Pháp.
Các tiền đề khoa học tự nhiên có thể kể đến Học thuyết về tế bào với tư cách
là bằng chứng khoa học về tính thống nhất của toàn bộ sự sống. Học thuyết tiến
hoá với tư cách là khoa học về quá trình phát triển của sự sống. Định luật bảo toàn
và chuyển hoá năng lượng với tư cách là khoa học về tính thống nhất vật chất và
chuyển hoá của giới tự nhiên.2
2.2 Quá trình hình thành và phát triển của chủ nghĩa Mác
Quá trình hình thành (1842 – 1844): Đây là giai đoạn chuyển biến tư tưởng
của Mác và Ăngghen từ chủ nghĩa duy tâm sang chủ nghĩa duy vật, từ lập trường
dân chủ cách mạng sang lập trường cộng sản.
Thời kỳ đề xuất những nguyên lý triết học duy vật biện chứng và duy vật
lịch sử (1844 – 1849): Đây là giai đoạn mà Mác và Ăngghen phát triển lý luận
triết học, điều đó được thể hiện qua các tác phẩm tiêu biểu như Ban thảo kinh tế
- triết học (1844); Gia đình thần thánh (1845), Luận cương về Feuerbach (1845),
Hệ tư tưởng Đức (1845 – 1846),…
Quá trình bổ sung, phát triển sâu sắc của chủ nghĩa Mác (1849 – 1895):
Học thuyết Mác không ngừng được phát triển: Tổng kết kinh nghiệm thực tiễn
của phong trào công nhân và các thành tựu khoa học. Các tác phẩm có thể nhắc
đến như Đấu tranh giai cấp ở Pháp, Ngày 18 tháng sương mù của Lui Bônapáctơ,
Nội chiến ở Pháp, Chống Đuyrinh; Biện chứng của tự nhiên; Nguồn gốc của gia
đình, của chế độ tư hữu và của nhà nước.
2 Trích “Giáo trình triết học Mác – Lênin”; NXB Chính trị Quốc gia Sự thật Hà Nội – 2021 Trang | 3 lOMoARcPSD|47880655
Cho đến nay triết học Mác vẫn là cơ sở lý luận khoa học cho chiến lược và
sách lược cách mạng của giai cấp vô sản, là vũ khí tư tưởng để đấu tranh chống
lại hệ tư tưởng tư sản, chủ nghĩa xét lại, cơ hội, giáo điều.
2.3 Lê-nin với việc bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác trong điều kiện lịch sử mới
Vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản dần chuyển sang giai
đoạn đế quốc chủ nghĩa. Trong thời kỳ này, khoa học tự nhiên có những bước phát
triển mạnh mẽ (đăc biệt là vật lý). Trong thời đại đế quốc, giai cấp tư sản đã tiến
hành một cuộc tấn công điên cuồng trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận, nhằm chống
lại các quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng (như các trào lưu tư tưởng
phản động: thuyết Kant mới; chủ nghĩa thực dụng; chủ nghĩa thực chứng; chủ
nghĩa kinh nghiệm phê phán (biến tướng của chủ nghĩa Makho);… Để chống lại
các quan điểm sai lầm, phản động, xuyên tạc chủ nghĩa Mác; Lênin đã đấu tranh
bảo vệ, bổ sung và phát triển chủ nghĩa Mác thành chủ nghĩa Mác – Lênin.
Quá trình V.I. Lênin bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác có thể chia thành ba thời kỳ đó là:
1893 - 1907: Lênin bảo vệ và phát triển triết học Mác nhằm thành lập đảng
Mácxit ở Nga và chuẩn bị cho cuộc cách mạng dân chủ tư sản lần thứ nhất.
1907 - 1917: Lênin phát triển toàn diện triết học Mác và lãnh đạo phong
trào công nhân Nga, chuẩn bị cho cách mạng xã hội chủ nghĩa.
1917 - 1924: Lênin tổng kết kinh nghiệm thực tiễn cách mạng, bổ sung, hoàn
thiện triết học Mác, gắn liền với việc nghiên cứu các vấn đề xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Sau khi Lênin mất (1924), Triết học Mác – Lênin vẫn được các Đảng Cộng
sản và công nhân bổ sung và phát triển cho đến nay.
Sự ra đời của triết học Mác – Lênin là một tất yếu của lịch sử vì nó phản ánh
thực tiễn xã hội, tiêu biểu là cách mạng của giai cấp công nhân; phản ánh đúng
quy luật khách quan vận động của lịch sử; đồng thời nó còn là sản phẩm của kinh
tế xã hội, khoa học công nghệ; vừa là sản phẩm tư duy, tinh thần nhân văn của người sáng tạo ra nó3 Nội dung
1. Khái niệm Triết học
Có nhiều định nghĩa về triết học, nhưng các định nghĩa thường bao hàm
những nội dung chủ yếu sau: Triết học là một hình thái ý thức xã hội. Khách thể
khám phá của triết học là thế giới (gồm cả thế giới bên trong và bên ngoài con
người) trong hệ thống chính thể toàn vẹn vốn có của nó. Triết học giải thích tất
cả mọi sự vật, hiện tượng, quá trình và quan hệ của thế giới, với mục đích tìm ra
những quy luật phổ biến nhất chi phối, quy định và quyết định sự vận động của
thế giới, của con người và của tư duy. Triết học là hạt nhân của thế giới quan.
3 Trích “Giáo trình triết học Mác – Lênin”; NXB Chính trị Quốc gia Sự thật Hà Nội – 2021. Trang | 4 lOMoARcPSD|47880655
Với tính cách là loại hình nhận thức đặc thù, độc lập với khoa học và khác
biệt với tôn giáo, tri thức triết học mang tính hệ thống, lôgíc và trừu tượng về thế
giới, bao gồm những nguyên tắc cơ bản, những đặc trưng bản chất và những
quan điểm nền tảng về mọi tồn tại.
Triết học là hình thái đặc biệt của ý thức xã hội, được thể hiện thành hệ
thống các quan điểm lý luận chung nhất về thế giới, về con người và về tư duy
của con người trong thế giới ấy.
Với sự ra đời của Triết học Mác - Lênin, triết học là “hệ thống quan điểm
lí luận chung nhất về thế giới và vị trí con người trong thế giới đó, là khoa học
về những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.”
Triết học khác với các khoa học khác ở tính đặc thù của hệ thống trị thức
khoa học và phương pháp nghiên cứu. Tri thức khoa học triết học mang tính khái
quát cao dựa trên sự trừu tượng hóa sâu sắc về thế giới, về bản chất cuộc sống
con người. Phương pháp nghiên cứu của triết học là xem xét thế giới như một
chỉnh thể trong mối quan hệ giữa các yếu tố và tìm cách đưa lại một hệ thống
các quan niệm về chỉnh thể đó. Triết học là sự diễn tả thế giới quan bằng lí luận.
Điều đó chỉ có thể thực hiện bằng cách triết học phải dựa trên cơ sở tổng kết
toàn bộ lịch sử của khoa học và lịch sử của bản thân tự tưởng triết học.
Không phải mọi triết học đều là khoa học. Song các học thuyết triết học đều
có đóng góp ít nhiều, nhất định cho sự hình thành tri thức khoa học triết học
trong lịch sử; là những “vòng khâu”, những “mắt khấu” trên “đường xoáy ốc” vô
tận của lịch sử tư tưởng triết học nhân loại. Trình độ khoa học của một học
thuyết triết học phụ thuộc vào sự phát triển của đối tượng nghiên cứu, hệ thống
tri thức và hệ thống phương pháp nghiên cứu.4
2. Quan hệ giữa vật chất và ý thức
2.1. Khái quát
Triết học Mác – Lênin có rất nhiều vấn đề được nghiên cứu liên quan trực
tiếp đến đời sống con người, đến tự nhiên, xã hội như vật chất, ý thức, mối quan
hệ biện chứng, chủ nghĩa duy vật, chủ nghĩa duy tâm… Và một trong số những
nội dung phổ biến nhất trong môn học này là Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.
4 Trích “Giáo trình Triết học Mác - Lê Nin” (Tái bản lần thứ 3 có sửa chữa bổ sung), BỘ
GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO, Nguyễn Ngọc Long, Nguyễn Hữu Vui, 2019 Trang | 5 lOMoARcPSD|47880655
2.2. Vật chất là gì?
Vật chất là một khái niệm thuộc phạm trù triết học dùng để chỉ những thực
tại khách quan mà con người có thể thấy được, cảm nhận, sờ thấy. Đó là những
hiện hữu trong cuộc sống xung quanh chúng ta, có thể chụp lại, phản ánh, nó cho ta cảm giác5.
Vật chất có hai nội dung chính như sau Là phạm trù thuộc triết học thể hiện
thực tại khách quan và con người nhận thức được qua cảm giác. Đó là cảm giác
phản ánh, là sự chụp lại không phụ thuộc cảm giác, là cái mà con người hoàn toàn nhận thức được.
2.3. Ý thức là gì?
Ý thức được biết đến là sự phản ánh thế giới khách quan lên trí óc của con
người với việc lấy các hoạt động thực tiễn làm cơ sở. Ý thức cũng là hình ảnh chủ
quan của thế giới khách quan. Ý thức chính là cảm nhận và suy nghĩ, tư duy của
bộ óc con người sau khi nhìn thấy thực tiễn hay sự vật hiện tượng nào đó. Có
người ý thức đúng hoặc sai, trừu tượng hoặc chân thực, đó là vấn đề cảm quan của từng người.6
Ý thức có những nội dung chính sau: Sự phản ánh thực tại khách quan trên
cơ sở hoạt động thực tiễn chính là bản chất của ý thức. Như vậy thì ý thức không
phải là huyền bí. Ý thức cho thấy hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Như
vậy, bản thân sự vật đi vào trí óc của con người và được cải biên trong đó. Chính
bởi thế mà nội dung phản ánh mang tính khách quan và mức độ cải biên như nào
sẽ phụ thuộc vào chủ thể. Ý thức là sự phản ánh tích cực, chủ động, sáng tạo. Bên
cạnh đó, ý thức cũng mang kết cấu phức tạp với nhiều thành tố.
3. Tại sao mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là vấn đề cơ bản của triết học ?
Theo Ăngghen trong tác phẩm ‘Lút-vích Phoi-ơ Bắc và sự cáo chung của
triết học cổ điển Đức’ đã đưa ra luận điểm của mình là vấn đề cơ bản lớn của mọi
triết học, đặc biệt là triết học hiện đại chính là vấn đề về mối quan hệ giữa tư duy
và tồn tại. Nay nói một cách dễ hiểu là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, biểu
hiện ở ba khía cạnh sau. Đầu tiên nó là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức nó
nảy sinh cùng với sự ra đời của triết học và nó tồn tại trong tất cả trong các trường
phái triết học. Bên cạnh đó, nguồn gốc để giải thích các vấn đề về xã hội, tự nhiên,
tư duy đều phải xuất phát từ mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. Ngoài ra, dựa
vào chính mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là cơ sở để phân biệt thế giới quan
và lập trường triết học.
5 Trích tài liệu https://lagi.wiki/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc
6 Trích tài liệu https://lagi.wiki/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc Trang | 6 lOMoARcPSD|47880655
3.1. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức 7
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là mối quan hệ biện chứng mà trong đó
vật chất có trước, ý thức có sau, vật chất là nguồn gốc của ý thức và quyết định ý
thức nhưng không thụ động mà có thể tác động trở lại vật chất qua hoạt động của con người.
Theo Lê-nin thì vật chất là một phạm trù triết học để chỉ thực tại khách quan,
đem đến cho con người trong cảm giác, được cảm giác của con người chép lại,
chụp lại, phản ánh lại và không tồn tại lệ thuộc vào cảm giác.
Đặc điểm của vật chất có thể kể đến: Vật chất tồn tại bằng vận động và thể
hiện sự tồn tại thông qua vận động. Không có vận động ngoài vật chất và không
có vật chất không có vận động. Vật chất vận động trong không gian và thời gian.
Không gian và thời gian là thuộc tính chung vốn có của các dạng vật chất cụ thể
và là hình thức tồn tại của vật chất.
Bên cạnh vật chất, ý thức là kết quả của quá trình phát triển tự nhiên và lịch
sử xã hội. Ý thức mang bản chất là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan,
chính là sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động thế giới khách quan và bộ não
con người thông qua hoạt động thực tiễn.
Vật chất và ý thức có quan hệ 2 chiều và tác động qua lại lẫn nhau. Mối quan
hệ giữa vật chất và ý thức được thể hiện qua nhận thức và thực tiễn như sau:
Thứ nhất: Vật chất có vai trò quyết định ý thức Chủ nghĩa duy vật biện chứng
khẳng định rằng: Vật chất là cái có trước, ý thức là cái có sau, vật chất là nguồn
gốc của ý thức, quyết định ý thức, nội dung này được hiểu theo hai ý sau đây: Vật
chất là cái có trước, ý thức là cái có sau Ý thức là ý thức của con người, không
tách rời con người, nhưng sự ra đời của con người cũng có giới hạn còn thế giới
vật chất thì tồn tại vĩnh viễn, vô hạn. Do đó có thể khẳng định rằng thế giới vật
chất là cái có trước con người, vì vậy thế giới vật chất phải có trước ý thức.
Con người xuất hiện trên trái đất này chỉ có lịch sử hơn 6 triệu năm, bản thân
thế giới vật chất vĩ mô hơn con người có lịch sử 4,5 tỷ năm. Trong khi đó quan
điểm về thế giới vật chất là vô cùng, vô tận không do ai sinh ra, cũng không ai
làm mất đi thế giới khách quan, chúng ta không thể nào đếm được điểm khởi đầu
của thế giới vật chất cũng như dự đoán được điểm kết thúc của thế giới vật chất.
Vì những lý lẽ trên cho thấy thế giới vật chất phải có trước ý thức, vũ trụ phải có
trước trái đất, trái đất phải có trước con người và có con người rồi mới có ý thức.
Vì vậy, vai trò của vật chất với ý thức được thể hiện ở chỗ vật chất là cái có
trước, ý thức là cái có sau.
Thứ hai: Ý thức tác động trở lại vật chất: Mặc dù vật chất sinh ra ý thức
nhưng ý thức không thụ động mà sẽ tác động trở lại cật chất thông qua các hoạt
động thực tiễn của con người. Ý thức sau khi sinh ra sẽ không bị vật chất gò bó
mà có thể tác động làm thay đổi vật chất.
7 Trích tài liệu https://lagi.wiki/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc Trang | 7 lOMoARcPSD|47880655
Vai trò của ý thức đối với vật chất thể hiện ở vai trò của con người đối với
khách quan. Qua hoạt động của con người, ý thức có thể thay đổi, cải tạo hiện
thực khách quan theo nhu cầu phát triển của con người. Và mức độ tác động phụ
thuộc vào nhiều yếu tố như nhu cầu, ý chí, điều kiện, môi trường… và nếu được
tổ chức tốt thì ý thức có khả năng tác động lớn đến vật chất. Ý thức không thể
thoát ly hiện thực khách quan, sức mạnh của ý thức được chứng tỏ qua việc nhận
thức hiện thực khách quan và từ đó xây dựng kế hoạch, xác định mục tiêu ý chí
để hoạt động của con người có thể tác động trở lại vật chất. Việc tác động tích cực
lên vật chất thì xã hội sẽ ngày càng phát triển và ngược lại, nếu nhận tức không
dùng, ý thức sẽ kìm hãm lịch sử.
Minh hoạ về mối quan hệ giữa vật chất và ý thức: Ý thức có tính độc lập
tương đối, tính năng động sáng tạo có thể tác động trở lại vật chất thông qua hoạt
động của con người, vì vậy cùng với việc xuất phát từ hiện thực khách quan, cần
phát huy tính năng động chủ quan, tức là phát huy mặt tích cực của ý thức, hạn
chế mặt tiêu cực của ý thức.
Ví dụ: Trước khi thực hiện một trận đánh chung ta làm quyết tâm thư; thực
hiện tự phê bình và phê bình; rút ra các nhược điểm để tiến bộ, khắc phục những
mặt tiêu cực. Thực hiện giáo dục nhận thức thông qua các phong trào, thực tiễn
tư tưởng cục bộ địa phương và đạo đức giả.
Hay, giữa vật chất và ý thức chỉ có những mặt đối lập tuyệt đối trong phạm
vi nhận thức luận. Bên ngoài lĩnh vực đó, sự phân biệt là tương đối. Vì vậy một
chính sách đúng đắn là cơ sở để kết hợp hai điều này.
3.2. Bản chất mối liên hệ giữa vật chất và ý thức 8
Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức mật thiết qua lại với nhau. Trong mối
quan hệ này thì vật chất có trước và ý thức sẽ phản ánh lại sau, vật chất là nguồn
gốc của mọi vấn đề nhận thức. Còn ý thức nhận định thể nào lại không hoàn
toàn do vật chất, sau đó từ ý thức con người sẽ có tác động trở lại với vật chất
qua hành động của người.
“Vật chất quyết định ý thức” hay “ý thức quyết định vật chất” – đây vẫn là
tranh cãi chưa đi đến hồi kết bởi quan niệm của từng người. Đây cũng là cuộc
tranh luận bất phân kết quả giữa Triết học duy vật và Triết học Duy tâm.
Nhà khoa học Albert Einstein từng cho rằng “Quan niệm chung thực thể chỉ
là hàng loạt những định kiến đã được nhồi nhét vào đầu óc bạn từ trước khi bạn đủ 18 tuổi”.
Vậy ý thức phải chăng cũng là vật chất? Phải chăng là bởi ý thức cũng là
vật chất. Theo nhiều nghiên cứu đã chỉ rõ, ý thức thực sự tác động đến vật chất.
Vật chất quyết định ý thức: Rõ ràng rằng vật chất có trước, hiện hữu trong
thực tiễn mà con người có thể nhìn thấy, sau đó bộ não con người sinh ra ý thức.
Ý thức chính là chức năng hoạt động của bộ não nhưng ở mỗi người thì nó lại
khác nhau. Ý thức chính là sự phản ánh thế giới vật chất xung quanh vào trí não
8 Trích tài liệu https://lagi.wiki/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc Trang | 8 lOMoARcPSD|47880655
của con người. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức liên hệ thực tiễn rất cần thiết.
Ý thức tác động trở lại vật chất: Sau khi nhìn thấy, cảm nhận, tương tác với
vật chất sinh ra nhận thức thì chủ thể có thể điều khiển mình hoạt động, làm
những công việc tác động trở lại thứ vật chất đó. khiến cho thứ đó có thể thay
đổi khác với hình dạng và công dụng ban đầu. Ý thức con người tác động theo
chiều hướng thúc đẩy hoặc kìm hãm vật chất theo ý của mình.
Sự tác động của ý thức nhất định phải thông qua hoạt động của con người
cụ thể qua các hành động như cầm nắm, di chuyển, hay can thiệp vào vật chất.
Tuy nhiên sự tác động này dù có ở mức độ nào thì nó vẫn phải dựa trên sự phản
ánh qua bộ não của chủ thể.
Biểu hiện cụ thể mối quan hệ giữa vật chất và ý thức tồn tại ở các mối quan
hệ trên thực tế trong xã hội. Chúng tác động qua lại lẫn nhau và cùng nhau tồn
tại bền vững, là cơ sở để nhận xét các mối quan hệ. Bao gồm đánh giá nhận thức
của từng chủ thể, điều kiện khách quan.
Trong ca dao tục ngữ “có thực mới vực được đạo” có nghĩa là vật chất có
quyết định nhiều tới ý thức của con người. Bộ não con người sẽ phản ánh những
hiện thực của cuộc sống một cách cụ thể. Từ mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức, con người sẽ biết những hành động, cư xử đúng mực.
3.3. Vận dụng mối quan hệ giữa vật chất và ý thức trong thực tiễn cuộc sống.
Hiện nay con người hiểu rõ và tiếp thu được những nghiên cứu và kết luận
từ phân tích của nhà khoa học, triết gia vào thực tiễn cuộc sống. Sau đó vận
dụng mối liên hệ giữa vật chất và ý thức. Nó là cơ sở để con người tác động trở
lại với thực tại vật chất qua các nhận thức cụ thể. Có những thứ hiện hữu trong
cuộc sống thực tại mà cần có sự cải tạo của con người thì mới có ích để sử dụng cho nhiều việc.
Từ sự xuất hiện sẵn có của vật chất trong thế giới này, con người nhận thức
đúng, thậm chí sáng tạo thay đổi và tác động trở lại. Khiến cho vật chất đó sản
sinh ra nhiều những đồ vật, món đồ, sinh vật, thực vật,…đa dạng hơn nữa. Hoặc
nếu chủ thể nhận thức đó là thứ có hại thì sẽ tìm cách kìm hãm sự phát triển và
loại bỏ nó khỏi thế giới con người.
Bởi vậy mới nói chúng ta cần khuyến khích các nhà khoa học tìm tòi, khám
phá thế giới vật chất, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức và lý giải chúng thật
chính xác. Từ đó bảo vệ và góp phần phát triển cuộc sống con người tốt và hiện đại hơn. 4.
Vấn đề cơ bản của triết học: Giải quyết vấn đề mối quan hệ giữa tồn
tại và tư duy.9
Triết học vẫn có mặt trong thế giới quan của mỗi người, vấn đề chỉ là thứ
triết học nào sẽ chi phối con người trong hoạt động của họ, đặc biệt trong những
9 Trích tài liệu “Giáo trình Triết học Mác - Lê Nin” (Tái bản lần thứ 3 có sửa chữa bổ sung),
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO, Nguyễn Ngọc Long, Nguyễn Hữu Vui, 2019 Trang | 9 lOMoARcPSD|47880655
phát minh, sáng tạo hay trong xử lý những tình huống gay cấn của đời sống. Với
các nhà khoa học, Ph. Ăngghen trong tác phẩm “Biện chứng của tự nhiên” đã
viết: “Những ai phỉ báng triết học nhiều nhất lại chính là những kẻ nô lệ của
những tàn tích thông tục hóa, tồi tệ nhất của những học thuyết triết học tồi tệ
nhất. Vấn đề chỉ ở chỗ họ muốn bị chi phối bởi một thứ triết học tồi tệ hợp mốt
hay họ muốn được hướng dẫn bởi một hình thức tư duy lý luận dựa trên sự hiểu
biết về lịch sử tư tưởng và những thành tựu của nó”.
Triết học, khác với một số loại hình nhận thức khác, trước khi giải quyết
các vấn đề cụ thể của minh, nó buộc phải giải quyết một vấn đề có ý nghĩa nền
tảng và là điểm xuất phát để giải quyết tất cả những vấn đề còn lại.
Vấn đề về mối quan hệ giữa vật chất với ý thức: Đây chính là vẩn đề cơ bản
của triết học. Ph. Ăngghen viết: “Vấn đề cơ bản lớn của mọi triết học, đặc biệt là
của triết học hiện đại, là vấn đề quan hệ giữa tư duy với tồn tại.
Bằng kinh nghiệm hay bằng lý trí, con người rốt cuộc đều phải thừa nhận
rằng, hóa ra tất cả các hiện tượng trong thế giới này chỉ có thể, hoặc là hiện
tượng vật chất, tồn tại bên ngoài và độc lập ý thức con người, hoặc là hiện tượng
thuộc tinh thần, ý thức của chính con người.
Những đối tượng nhận thức lạ lùng, huyền bí, hay phức tạp như linh hồn,
đấng siêu nhiên, linh cảm, vô thức, vật thể, tia vũ trụ, ánh sáng, hạt Quark, hạt
Strangelet, hay trường (Sphere)..tất thảy cho đến nay vẫn không phải là hiện
tượng gì khác nằm ngoài vật chất và ý thức.
Để giải quyết được các vấn đề chuyên sâu của từng học thuyết về thế giới,
thì câu hỏi đặt ra đối với triết học trước hết vẫn là: Thế giới tồn tại bên ngoài tư
duy con người có quan hệ như thế nào với thế giới tinh thần tồn tại trong ý thức
con người? Con người có khả năng hiểu biết đến đâu về sự tồn tại thực của thế
giới? Bất kỳ trường phái triết học nào cũng không thể lảng tránh giải quyết vẩn
đề này – mối quan hệ giữa vật chất và ý thức, giữa tồn tại và tư duy.
Khi giải quyết vấn đề cơ bản, mỗi triết học không chỉ xác định nền tảng và
điểm xuất phát của mình để giải quyết các vấn đề khác mà thông qua đó, lập
trường, thế giới quan của các học thuyết và của các triết gia cũng được xác định.
Vấn đề cơ bản của triết học có hai mặt, trả lời hai câu hỏi lớn.
Mặt thứ nhất: Giữa ý thức và vật chất thì cái nào có trước, cái nào có sau,
cái nào quyết định cái nào. Nói cách khác, khi truy tìm nguyên nhân cuối cùng
của hiện tượng, sự vật, hay sự vận động đang cần phải giải thích, thì nguyên
nhân vật chất hay nguyên nhân tinh thần đóng vai trò là cái quyết định.
Mặt thứ hai: Con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không?
Nói cách khác, khi khám phá sự vật và hiện tượng, con người có dám tin rằng
mình sẽ nhận thức được sự vật và hiện tượng hay không.
Cách trả lời hai câu hỏi trên quy định lập trường của nhà triết học và của
trường phái triết học, xác định việc hình thành các trường phái lớn của triết học.
Để giải quyết mặt thứ nhất của vấn đề cơ bản của triết học, trong lịch sử triết
học đã chia thành các trường phái lớn, trong đó nổi bật: Trường phái 1: Những
người cho rằng vật chất có trước và giữ vai trò quyết định. Những người này Trang | 10 lOMoARcPSD|47880655
được gọi là các nhà duy vật và các học thuyết của họ hợp thành chủ nghĩa duy
vật. Trường phái 2: Những nhà triết học cho rằng ý thức là cái có trường và giữ
vai trò quyết định. Họ được gọi là nhà triết học duy tâm và tập hợp các học
thuyết của họ hợp thành chủ nghĩa duy tâm. Trường phái 3: Bao gồm những nhà
triết học cho rằng vật chất và ý thức tồn tại song song với nhau, không cái nào
quyết định cái nào cả hai cùng là nguồn gốc tạo ra thế giới được gọi là các nhà
nhị nguyên. Các học thuyết của họ hợp thành học thuyết nhị nguyên luận (Decacton).
Căn cứ vào việc giải quyết mặt thứ hai của vấn đề cơ bản của triết học:
"Con người có khả năng nhận thức được Thế giới hay không?” Chủ nghĩa duy
vật cho rằng ý thức là sự phản ánh thế giới vật chất, con người có khả năng nhận
thức thế giới. Đồng thời chủ nghĩa này còn khẳng định nguyên tắc trong thế giới
khách quan là chỉ có cái chưa biết chứ không có cái gì là không thể biết. Còn đối
với chủ nghĩa duy tâm, họ cũng thừa nhận khả năng nhận thức thế giới. Tuy
nhiên chủ nghĩa này lại thần bí hóa, duy tâm hóa quá trình nhận thức của con
người. Họ cho rằng nhận thức là sự tự nhận thức, tự hồi tưởng của linh hồn bất
tử của ý niệm tuyệt đối mà thôi. Ngoài ra, để giải đáp mặt thứ hai trong vấn đề
cơ bản của triết học ngoài chủ nghĩa duy tâm, duy vật còn tồn tại một trường
phái phủ nhận khả năng nhận thức thế giới của con người mang tên “thuyết
không thể biết”. Những người thuộc trường phái này cho rằng con người không
thể nhận thức thế giới xung quanh hoặc chỉ biết được vẻ bên ngoài của thế giới. 5.
Giữa vật chất và ý thức, cái nào có trước cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào?
Vật chất là cái có trước, là cái tồn tại khách quan bên ngoài ý thức và không
phụ thuộc vào ý thức, là tác động vật chất có quan hệ biện chứng. Bản thân
phạm trù vật chất cũng không phải sự sáng tạo tùy tiện của tư duy con người, mà
trái lại là kết quả của con đường trừu tượng hóa của tư duy con người về các sự
vật, hiện tượng có thể cảm biết được bằng các giác quan. Các sự vật hiện tượng
của thế giới, dù rất phong phú, muôn vẻ nhưng chúng vẫn có 1 đặc tính chung
đó là tính thống nhất- tính tồn tại độc lập không lê thuộc vào ý thức. Để bao quát
hết thảy các sự vật, hiện tượng cụ thể, thì tư duy cần phải nắm lấy đặc tính
chung này và đưa nó vào trong phạm trù vật chất. Đặc biệt, theo Ph. Angghen
khẳng định rằng, xét về thực chấtt, nội hàm của phàm trù vật chất chẳng qua chỉ
là sự tóm tắt trong chúng ta tập hợp theo những thuộc tính chung của tính phong
phú, muôn vẻ nhưng có thể cảm biết được qua những giác quan của các sự vật,
hiện tượng của thế giới vật chất. Vật chất mang những đặc điểm như: Vật chất
tồn tại vận bằng vận động và thể hiện sự tồn tại đó thông qua vận động. Không
có vận động ngoài vật chất và không có vật chất không có vận động. Vật chất Trang | 11 lOMoARcPSD|47880655
vận động trong không gian và thời gian. Không gian và thời gian là các thuộc
tính chung của các dạng vật chất cụ thể là hình thức tồn tại của vật chất.10
Bên cạnh vật chất, ý thức là kết quả của phát triển tự nhiên và lịch sử xã
hội. Ý thức mang bản chất là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan, chính
là sự phản ánh tích cực, tự giác, chủ động thực tiễn và bộ não con người thông
qua hoạt động thực tiễn. C. Mac và Ph. Angghen khẳng định: “Con người cũng
có cả “ý thức” nữa. Song, đó không phải là một ý thức bẩm sinh sinh ra đã là ý
thức “thuần thúy”.Do đó, ngay từ đầu ý thức đã là một sản phẩm của xã hội, và
vẫn là như vậy chừng nào con người tồn tại. Ý thức hình thành không phải là
quá trình con người tiếp nhận thụ động các tác động từ thế giới khách quan vào
bộ óc của mình, mà chủ yếu từ hoạt động thực tiễn.11
Vật chất có một vai trò rất quan trọng vì đây là nguồn gốc của ý thức quyết
định đến nội dung và mọi sự biến đổi của ý thức, song ý thức có thể tác động trở
lại vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Vật chất và ý thức có
mối quan hệ là “Mọi vấn đề cơ bản của triết học, đặc biệt là của triết học hiện
đại”. Tùy theo lập trường thế giới khách quan khác nhau, khi giải quyết mối
quan hệ giữa vật chất và ý thức mà hình thành 2 đường lối cơ bản đó là chủ
nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm. Khẳng định nguyên tắc tính đảng trong triết
học, V.L Lenin đã viết: “Triết học hiện đại cũng có tính đảng như triết học 2
nghìn năm trước. Những đảng phái đang đấu tranh với nhau, về thực chất - mặc
dù thực chất đó đã được chê giấu bằng những thủ đoạn lam băm hoặc tính phi
đảng ngu xuẩn - là chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm”.12 6.
Sự khác nhau giữa chủ nghĩa duy vật và duy tâm13
6.1. Chủ nghĩa duy tâm
Chủ nghĩa duy tâm là: Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thức
của các nhà triết học duy vật thời cổ đại. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này trong
khi thừa nhận tính thứ nhất của vật chất đã đồng nhất vật chất với một hay một
số chất cụ thể và những kết luận của nó mang nặng tính trực quan nên ngây thơ,
chất phác. Tuy còn rất nhiều hạn chế, nhưng chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ
đại về cơ bản là đúng vì nó đã lấy giới tự nhiên để giải thích giới tự nhiên, không
viện đến Thần linh hay Thượng đế.
Chủ nghĩa duy tâm chia thành hai phái: chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ
nghĩa duy tâm khách quan. + Chủ nghĩa duy tâm chủ quan thừa nhận tính thứ
nhất của ý thức con người. Trong khi phủ nhận sự tồn tại khách quan của hiện
thực, chủ nghĩa duy tâm chủ quan khẳng định mọi sự vật, hiện tượng chỉ là phức
hợp những cảm giác của cá nhân, của chủ thể.
10 Trích tài liệu “Các Mác và Ph. Angghen” (1994), Toàn tập t.20, Sđd trang 751.
11 Trích tài liệu “Các Mác và Ph. Angghen” (1994), Toàn tập t.20, Sđd trang 743
12 Trích tài liệu “V.L. Lênin” (1980), Toàn tập t.18, Sđd trang 445
13 Trích tài liệu: https://sukhacnhau.com/xa-hoi/su-khac-nhau-giua-duy-vat-va-duy-tam Trang | 12 lOMoARcPSD|47880655
Chủ nghĩa duy tâm khách quan cũng thừa nhận tính thứ nhất của ý thức
nhưng theo họ đấy là là thứ tinh thần khách quan có trước và tồn tại độc lập với
con người. Thực thể tinh thần khách quan này thường mang những tên gọi khác
nhau như ý niệm, tinh thần tuyệt đối, lý tính thế giới, v.v.
Chủ nghĩa duy tâm triết học cho rằng ý thức, tinh thần là cái có trước và sản
sinh ra giới tự nhiên; như vậy là đã bằng cách này hay cách khác thừa nhận sự
sáng tạo ra thế giới. Vì vậy, tôn giáo thường sử dụng các học thuyết duy tâm làm
cơ sở lý luận, luận chứng cho các quan điểm của mình. Tuy nhiên, có sự khác
nhau giữa chủ nghĩa duy tâm triết học với chủ nghĩa duy tâm tôn giáo. Trong thế
giới quan tôn giáo, lòng tin là cơ sở chủ yếu và đóng vai trò chủ đạo. Còn chủ
nghĩa duy tâm triết học lại là sản phẩm của tư duy lý tính dựa trên cơ sở tri thức và lý trí.
6.2. Chủ nghĩa duy vật
Chủ nghĩa duy vật xem vật chất là cái có trước, bản chất của thế giới là vật
chất, nó quyết định ý thức. Nó có nguồn gốc từ sự phát triển của khoa học và
thực tiễn, đồng thời thường gắn với với lợi ích của giai cấp và lực lượng tiến bộ
trong lịch sử. – Chủ nghĩa duy vật: Cho đến nay, chủ nghĩa duy vật đã được thể
hiện dưới ba hình thức cơ bản: chủ nghĩa duy vật chất phác, chủ nghĩa duy vật
siêu hình và chủ nghĩa duy vật biện chứng.
Chủ nghĩa duy vật chất phác là kết quả nhận thức của các nhà triết học duy
vật thời cổ đại. Chủ nghĩa duy vật thời kỳ này trong khi thừa nhận tính thứ nhất
của vật chất đã đồng nhất vật chất với một hay một số chất cụ thể và những kết
luận của nó mang nặng tính trực quan nên ngây thơ, chất phác. Tuy còn rất nhiều
hạn chế, nhưng chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại về cơ bản là đúng vì nó
đã lấy giới tự nhiên để giải thích giới tự nhiên, không viện đến Thần linh hay Thượng đế.
Chủ nghĩa duy vật siêu hình là hình thức cơ bản thứ hai của chủ nghĩa duy
vật, thể hiện khá rõ ở các nhà triết học thế kỷ XV đến thế kỷ XVIII và đỉnh cao
vào thế kỷ thứ XVII, XVIII. Đây là thời kỳ mà cơ học cổ điển thu được những
thành tựu rực rỡ nên trong khi tiếp tục phát triển quan điểm chủ nghĩa duy vật
thời cổ đại, chủ nghĩa duy vật giai đoạn này chịu sự tác động mạnh mẽ của
phương pháp tư duy siêu hình, máy móc – phương pháp nhìn thế giới như một
cỗ máy khổng lồ mà mỗi bộ phận tạo nên nó luôn ở trong trạng thái biệt lập và
tĩnh tại. Tuy không phản ánh đúng hiện thực nhưng chủ nghĩa duy vật siêu hình
cũng đã góp phần không nhỏ vào việc chống lại thế giới quan duy tâm và tôn
giáo, điển hình là thời kỳ chuyển tiếp từ đêm trường trung cổ sang thời phục hưng.
Chủ nghĩa duy vật biện chứng là hình thức cơ bản thứ ba của chủ nghĩa duy
vật, do C. Mác và Ph. Ăngghen xây dựng vào những năm 40 của thế kỷ XIX,
sau đó được V.I. Lênin phát triển. Với sự kế thừa tinh hoa của các học thuyết
triết học trước đó và sử dụng khá triệt để thành tựu của khoa học đương thời,
chủ nghĩa duy vật biện chứng, ngay từ khi mới ra đời đã khắc phục được hạn chế Trang | 13 lOMoARcPSD|47880655
của chủ nghĩa duy vật chất phác thời cổ đại, chủ nghĩa duy vật siêu hình và là
đỉnh cao trong sự phát triển của chủ nghĩa duy vật. Chủ nghĩa duy vật biện
chứng không chỉ phản ánh hiện thực đúng như chính bản thân nó tồn tại mà còn
là một công cụ hữu hiệu giúp những lực lượng tiến bộ trong xã hội cải tạo hiện thực ấy. Kết luận
Triết học là nghiên cứu về những vấn đề chung cơ bản của con người, thế
giới quan và vị trí của con người trong thế giới quan, những vấn đề kết nối với
chân lý, sự tồn tại, kiến thức, giá trị, quy luật, ý thức và ngôn ngữ.
Triết học Mác Lê nin xác định đối tượng nghiên cứu là giải quyêt mối quan
hệ giữa vật chất và ý thức trên lập trường duy vật biện chứng và nghiên cứu
những quy luật vận động, phát triển chung nhất của tự nhiên, xã hội và tư duy.
Chỉ ra các quy luật vận động, phát triển chung nhất của thế giới, cả trong tự
nhiên trong lịch sử xã hội và trong tư duy.
Triết học Mác Lê nin đồng thời giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa biện
chứng khách quan và biện chứng chủ quan. Triết hoc cũng như những ngành
khoa học khác giải quyết những vấn đề có liên quan đến nhau, đặc biệt là nền
tảng để giải quyết vấn đề và là điểm xuất phát để giải quyết những vấn đề còn lại
được gọi là vấn đề cơ bản của triết học. Giải quyết vấn đề cơ bản của triết học
còn là tiêu chuẩn để xác định lập trường, thế giới quan của các triết gia và học thuyết của họ.
Có hai mặt chính của triết học, mặt thứ nhất giữa ý thức và vật chất cái nào
có trước, cái nào có sau, cái nào quyết định cái nào mang ý nghĩa của chủ nghĩa
duy vật. Mặt thứ hai con người có khả năng nhận thức được thế giới hay không
mang ý nghĩa của chủ nghĩa duy tâm. Trang | 14 lOMoARcPSD|47880655
Tài liệu tham khảo
1. Tài liệu: https://luanvan2s.com/triet-hoc-la-gi-nguon-goc-vai-tro-van-
deco-ban-cua-triet-hoc-bid105.html
2. Giáo trình triết học Mác – Lênin; NXB Chính trị Quốc gia Sự thật Hà Nội – 2021.
3. Khái lược sự ra đời và phát triển của chủ nghĩa Mác — Lênin; link truy
cập: https://loigiaihay.com/khai-luoc-su-ra-doi-va-phat-trien-cua-
chunghia-mac-lenin-c126a20169.html
4. CHỦ NGHĨA MÁC – LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VÀ CON
ĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM; link truy cập:
https://tinhdoankhanhhoa.org.vn/22350/
5. Giáo trình Triết học Mác - Lê Nin (Tái bản lần thứ 3 có sửa chữa bổ sung),
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO, Nguyễn Ngọc Long, Nguyễn Hữu Vui, 2010
6. Tài liệu: https://lagi.wiki/moi-quan-he-giua-vat-chat-va-y-thuc
7. Các Mác và Ph. Angghen (1994), Toàn tập t.20, Sđd.
8. V.L. Lênin (1980), Toàn tập t.18, Sđd
9. Tài liệu: https://sukhacnhau.com/xa-hoi/su-khac-nhau-giua-duy-vat- vaduy-tam Trang | 15