HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN ★★★ TIỂU LUẬN
MÔN: CÁC PHƯƠNG TIỆN TRUYỀN THÔNG ĐỀ TÀI:
THẾ NÀO LÀ “BÁO CHÍ TRÍ TUỆ”? TẠI SAO LẠI NÓI
“BÁO CHÍ TRÍ TUỆ” LÀ XU THẾ TẤT YẾU CỦA BÁO CHÍ
TRƯỚC SỨC ÉP MẠNG XÃ HỘI GIẢNG VIÊN : HỌC VIÊN : LỚP :
Hà Nội, tháng 4/2022 MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU 1
PHẦN II: MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ LUẬN. 2
1. Thế nào là báo trí trí tuệ 2
2. Khái niệm mạng xã hội 3
PHẦN III: PHÂN TÍCH VẤN ĐỀ 4 1. Hiện trạng 4
2. Mạng xã hội có được coi là báo chí? 5
3. Tại sao nói báo chí trí tuệ là của thế tất yếu của báo trí. 5 3.1. Về mạng xã hội. 5 3.2. Về báo chí. 6
PHẦN IV: CÁC DẪN CHỨNG ĐIỂN HÌNH 9
1. Cháy nhà máy Rạng Đông 9
2. Nâng điểm ở Hà Giang, Hòa Bình năm 2018 11
3. Vụ án học sinh tử vong tại Trường PHLC Gateway 15 LỜI KẾT 17
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 18 PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lời mở đầu
Trong thời đại 4.0, công nghệ thông tin không chỉ nằm trên máy tính
hay trong phòng nghiên cứu mà nó đã thâm nhập rất sâu vào đời sống của
chúng ta, hiện hữu trong mỗi sự vật, công việc hàng ngày. Sự xuất hiện và ảnh
hưởng quá lớn của công nghệ đã, đang và sẽ thay đổi bộ mặt toàn bộ các
ngành, lĩnh vực. Và dặc biệt, ngành báo chí cũng không nằm ngoài xu hướng
đó. Báo chí và người làm báo chí cũng cần có những thay đổi, phát triển để
phù hợp với sự vận hành và thoái quen của công chúng.
Đây vừa là cơ hội, cũng là thách thức với mỗi người. Thời điểm hiện tại
chính là cơ hội vàng để báo chính thay đổi, kể cả những tờ báo lâu năm cũng
nên và hoàn toàn có thể đổi mới và gia nhập vào cuộc đua số hóa bởi dây là cơ hội vô cùng lớn.
PHẦN II: MỘT SỐ CƠ SỞ LÝ LUẬN.
1. Thế nào là báo trí trí tuệ
Theo điều 3, Luật Báo chí 2016 quy định rằng: "Báo chí là sản phẩm
thông tin về các sự kiện, vấn đề trong đời sống xã hội thể hiện bằng chữ viết,
hình ảnh, âm thanh, được sáng tạo, xuất bản định kỳ và phát hành, truyền dẫn
tới đông đảo công chúng thông qua các loại hình báo in, báo nói, báo hình, báo điện tử"
Theo tiếng Hán, báo chí xuất phát từ 2 từ: báo là thông báo, chí là ghi lại sự việc.
Báo chí trí tuệ là cụm từ để chỉ những tác phẩm được đầu tư sâu về mặt
nội dung và hình thức thể hiện nhờ đó làm nổi bật chiều sâu thông tin, giúp
cho người đọc cảm thấy hiểu rõ về vấn đề họ đang quan tâm theo những chiều hướng khác nhau. 1
Theo thời gian, các phương tiện truyền tải báo chí thay đổi nhưng
người làm báo vẫn cần những nghiệp vụ nhất định như sau: tìm hiểu thông
tin, phân tích thông tin và phổ biến thông tin đến độc giả để hướng đến những
bài báo chất lượng cả về nội dung và hình thức phục vụ thị hiếu của độc giả.
Trong xã hội hiện đại, báo chí là cơ quan cung cấp thông tin chính
thống và phản hồi các ý kiến về những vấn đề của công chúng. Những thông
tin này sẽ mang tính 2 chiều những vẫn được định hướng để truyền thông
những ý tưởng đúng đắn và chính xác. Trong thời đại 4.0 hiện nay, khi mạng
xã hội đang phát triển rất mạng mẽ thì báo chí lại cần thay đổi, chuyển mình
mà có hướng đi đúng đắn để tồn tại và phát triển xứng đáng với danh xưng:
"Báo chí là quyền lực thứ 4". Hướng đi đúng đấy hiện nay chính là xây dựng
mạng lưới báo chí trí tuệ đi sâu vào khai phác, phân tích ngọn ngành tất cả
các vấn đề được đề cập đến. Báo chí trí tuệ phải là nơi được ra những thông
tin chính xác, chỉn chu có chiều sâu và được đầu tư tâm huyết, thời gian...
2. Khái niệm mạng xã hội
Mạng xã hội là nền tảng trực tuyến với những mô hình, cách thức và
tính năng khác nhau. Mạng xã hội là một nền tảng trực tuyến, là nơi mà mọi
người có thể xây dựng các mối quan hệ ảo với những người có chung tính
cách, sở thích, nghề nghiệp… hoặc với cả những người có mối quan hệ ngoài đời thực.
Có thể nói, Mạng xã hội chính là một xã hội thu nhỏ với rất nhiều kiểu
người, các thức thể hiện tình cảm, trạng thái với các vấn đề được đề cập đến.
Mạng xã hội đã làm một trong những yếu tố không thể thiết của cuộc sống vì
vậy, đây cũng trở thành một hình thức, phương tiện truyền thông mới và quan
trọng cho các nhà làm truyền thông hiện nay.
Mạng xã hội hiện nay có nhiều dạng thức và tính năng khác nhau, và có
thể truy cập dễ dàng từ nhiều phương tiện, thiết bị như máy tính bảng , laptop, điện thoại di động,… 2
PHẦN III: PHÂN TÍCH VẤN ĐỀ 1. Hiện trạng
Có thể nói chưa bao giờ báo chí lại đứng trước nhiều thách thức như
hiện nay. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và mạng xã hội đã khiến
cho tin tức đến với người xem nhanh hơn. Báo giấy truyền thống với phương
thức phân phối lỗi thời đã “đầu hàng” trước sức mạnh của mạng xã hội. Báo
điện tử - hình thức mới của báo chí chính thống – cũng đang tỏ ra “hụt hơi” so với mạng xã hội.
Ở một khía cạnh có thể nhìn nhận rằng, báo chí thực sự đang thua mạng
xã hội. Thống kê tại Việt Nam cho thấy nếu như năm 2010 doanh thu ngành
quảng cáo chỉ là 26 triệu USD (trong đó doanh thu của Google, Facebook rất
là nhỏ) thì đến năm 2018 doanh thu ngành quảng cáo đã là 550 triệu và phần
lớn rơi vào túi Google, Facebook. Dự kiến trong những năm tới doanh thu
quảng cáo sẽ tăng lên và những “đại gia” mạng xã hội sẽ tiếp tục được hưởng lợi.
Ở một góc độ khác, nếu như năm 2010, 81% doanh thu quảng cáo
thuộc về các cơ quan báo chí và truyền hình, thì đến năm 2018 con số này chỉ
còn là 30%. “Miếng bánh” doanh thu quảng cáo đã được chuyển sang cho Google, Facebook.
Người dùng ngày nay đa phần truy cập mạng xã hội để xem và chia sẻ
thông tin. Dự báo đến năm 2021 sẽ có 3 tỷ người dùng mạng xã hội trên toàn
cầu. Riêng ở Việt Nam hiện nay có 57,43% dân số sử dụng Facebook và 12,81% sử dụng YouTube. 3
Theo một nghiên cứu của viện PEW RESEARCH, 80% người Việt
Nam cho rằng mạng xã hội đóng vai trò tích cực đối với xã hội, chỉ có 6% cho
rằng đó là một mối nguy hại.
2. Mạng xã hội có được coi là báo chí?
Có thể khẳng định mạng xã hội không phải là báo chí. Bởi bất cứ ai
cũng có quyền phát ngôn, thông tin không cần được kiểm soát, kiểm duyệt. Vì
vậy, các thông tin của mạng xã hội đáp ứng được tính nhanh chóng, thuận tiện
nhưng không có tính chính thống, không thể được gọi là báo chí. Không có
chức năng và vai trò như báo chí.
3. Tại sao nói báo chí trí tuệ là của thế tất yếu của báo trí.
3.1. Về mạng xã hội.
Hiện nay, mạng xã hội đang phát triển rất mạnh mẽ, ai cũng có thể đăng
tải thông tin. Mạng xã hội phủ sóng rất rộng bởi ai cũng có 1 tài khoản mạng
xã hội. Chỉ với một cú click chuột, người dùng có thế đọc được rất nhiều
thông tin mới, cập nhật trong ngày. Do vậy nên trong cuộc đua thông tin, nhìn
chung mạng xã hội sẽ thằng thế báo chí về tốc độ. Bởi chỉ trong 1s sau khi có
thông tin, những vụ việc đã xảy ra, người dùng mạng xã hội có thể
"livestream" và bình luận trực tiếp trên mạng xã hội đưa thông tin tới đông đảo người dùng.
Một đặc trưng nữa khiến cho mạng xã hội trở thành nơi đưa tin nhanh
nhất là bởi vì mạng xã hội là trang thông tin không có kiểm duyệt. Tất cả các
bài đăng đều được đăng trực tiếp và công khai mà không hề có bất cứ một
khâu kiểm duyệt nội dung, hình ảnh nào. Nếu có cũng là sau khi tin đã được
đăng và nhận nhiều sự phản hồi không tích cực từ cư dân mạng dẫn đến thông
tin bị báo cáo tới hệ thống máy chủ, từ đó, bị ẩn hoặc xóa thông tin. Nhưng
trước đó, thường thông tin đã được sao lại bằng nhiều cách khác nhau như
chụp hình, sao chép đoạn văn, lưu lại hình ảnh. Vì lẽ đó, nhiều thông tin sai
lệch, không đúng sự thật được lan truyền trên mạng xã hội dẫn đến nhiều hệ
quả xấu khó khắc phục trong nhiều năm. Ví dụ điển hình là trường hợp của 4
nhóm nhạc T-ara vào năm 2011. Một thành viên mới đăng tải lên mạng xã hội
những thông tin sai sự thật về nhóm gây xôn xao dư luận 1 thời gian rất dài,
từ đó, dẫn đến tẩy chay mạnh mẽ tới nhóm nhạc ảnh hưởng đến hình tượng
nhóm trong suốt gần 10 năm. Cả nhóm đã không thể có những hoạt động,
phát triển tại Hàn Quốc, hình ảnh của nhóm bị tháo gỡ trên mọi phương tiện
truyền thông, rất nhiều bình luận yêu cầu nhóm tan dã hay thậm chí là tự
tử,.... Nhóm đang trên đỉnh cao sựu nghiệp bỗng chốt tụt xuống đáy vực sâu
và phải dừng mọi con đường phát triển tại quê nhà Hàn Quốc. Sau gần 10
năm, thông tin đó mới được làm rõ và sự trong sạch được trả lại cho các thành
viên, những đỉnh cao danh vọng đã đi qua, giờ họ phải bắt đầu lại tất cả ở
ngưỡng tuổi 30 khi mà các nhóm cùng thời đã trở thành những bức tường
thành trong giới nghệ sỹ.
Hay tại Việt Nam cùng từng lan truyền trên Facebook những mẩu tin
sai sự thực như thời tiết xấu đã khiến máy bay rơi ở Nội Bài (facebooker
Phạm Thị Mùi), dàn siêu xe gắn biển xanh ở Cần Thơ (thực chất là xe mô
hình), Việt kiều tranh cãi với nhân viên sân bay vì cho rằng hành lý của họ bị
cắt khóa… Nhưng có một điều đáng buồn là người dùng mạng xã hội lại rất
thích xem những tin tức giật gân, câu view như thế.
Qua những dẫn chứng nêu trên, có thể nói ngoài ưu điểm lan truyền
thông tin một cách nhanh chính thì mạng xã hội còn có rết nhiều nhược điểm
khác xuất phát từ thông tin không được điều tra, đào sâu phân tích.
Ngoài ra, người dùng mạng xã hội không phải là các nhà báo thực thụ,
không có những nghiệp vụ cần thiết nên những thông tin trên mạng xã hội
thường phiến diện, thiếu luận chứng, cơ sở cần thiếu => Thiếu tính tin cậy.
3.2. Về báo chí.
Có thể thấy báo chí chính thống hay trong khuôn khổ bài tiểu luận này
là báo chí trí tuệ hiện nay bắt buộc phải “sống chung với lũ” – cơn lũ mạng xã
hội. Vậy làm thế nào để báo chí có thể “quyến rũ” được người xem nhằm kéo
họ khỏi “vòng tay” của mạng xã hội? 5
Thứ nhất, báo chí phải trở thành kênh thông tin được người dùng chọn
lựa. Để làm được điều này, thông tin đăng tải trên báo chí chính thống phải có
chất lượng cao, có tính chân thực, xác tín, phản ánh đa chiều.
Thứ hai, phải tạo được cơ chế tác quyền cho thông tin sản xuất ra. Các
thông tin do các đơn vị báo chí và truyền thông sản xuất phải được phân phối
đến người xem theo những quy định về bản quyền.
Thứ ba, phải tạo được doanh thu cho báo chí chính thống từ người
xem, để từ đó báo chí chính thống có thể tái đầu tư cho sản xuất các tin bài chất lượng.
Trong cuộc đua thông tin, báo chí phải giữ độc giả bằng ưu thế của
mình. Ưu thế của báo chí chính là phương tiện truyền thông, thông tin chính
thống. Báo chí có chiều sâu, được viết bởi 1 lực lượng có tri thức, có kỹ năng,
được đào tạo và khẳng định uy tín. Vì vậy, trong cuộc đua mới ở thời đại 4.0,
thay vì chạy đua về tốc độ thì báo chí cần phải đưa tin sâu hơn, chi tiết hơn và
đúng hơn. Theo 1 cuộc nghiên cứu thì 99% số người được hỏi nói rằng họ sẵn
sàng đọc một tờ báo nếu tờ báo đó cam kết cung cấp thông tin xác tín, khách
quan, công bằng, tôn trọng bản quyền.
Thực tế cho thấy báo chí thế giới cũng đang đi theo tiêu chí này. Tờ
The New York Times của Mỹ đặt một câu slogan lên đầu trang là “The truth is
worth it” (Sự thật là đáng giá). Còn tập đoàn truyền thông CNN thì khẳng
định “Facts First” (Sự thật được đặt lên hàng đầu).
Giả sử trong một vụ cháy, mạng xã hội sẽ làm rất tốt việc thông báo vụ
cháy đến với đông đảo người dân. Còn báo chí sẽ thê rhieejn vai trò của mình
như thế nào trong vụ việc này? Ngoài việc thông báo ra, báo chí trí tuệ sẽ là
lực lượng đưa ra những bài viết phân tích nguyên nhân vụ cháy là gì, cảnh
báo để tránh như tai nạn thảm khốc tương tự xảy ra trong lương lai, bài phân
tích hệ thống phòng cháy chữa cháy của khu vực đó có những vấn đề gì, tình
trạng của những nạn nhân sau vụ cháy, những bài học rút ra sau vụ cháy đó,....
Rồi sau những loạt bài về chính sự việc, người làm báo chí trí tuệ có thể làm 6
thêm các tuyến bài sâu hơi về góc độ xã hội như ý thức chấp hành phòng cháy
chữa cháy của mọi nhà, góc độ pháp lý như: các cơ quan còn quản lý lỏng lẻo
trong công tác phòng cháy chữa cháy,.... Với những góc độ này, ta có thể đưa
ra một khẳng định chắc chắn rằng mạng xã hội không thể làm tốt bằng báo
chí bởi thiếu nghiệp vụ chuyên môn, không đầu tư về chất xám cũng như thời
gian và cũng không có đủ năng lượng để thực hiện điều đó bằng báo chí.
Để làm giàu cho nội dung trên mạng xã hội, thì chính mạng xã hội cũng
thường xuyên phải đưa tin lại từng các trang báo chí.
PHẦN IV: CÁC DẪN CHỨNG ĐIỂN HÌNH
1. Cháy nhà máy Rạng Đông
Nơi đưa tin đầu tiên là trên mạng xã hội facebook vào ngay thời điểm
vụ cháy diễn ra là 17h chiều ngày 28/8. Với một dòng trạng thái thông báo về
đám cháy thu hút khoảng từ 500 - vài nghìn người dù là trong đêm. Khi bấm
vào bình luận thì các bình luận đều mang tính bày tỏ cảm xúc về vụ cháy,
không hề có thông tin bổ trợ gì kèm theo. Các trạng thái của người đăng cũng
ngắn gọn, rõ ràng mang tính thông báo tin. 7
Các đoạn livestream trên các trang mạng xã hội liên tục được cập nhật theo từng phút.
Đi sau mạng xã hội khoảng 4 tiếng, thông tin này bắt đầu được đăng tải
trên các nền tảng báo chí. 8
Nhưng ngoài việc thông báo các thông tin về vụ cháy cùng những đồn
đoán về vụ việc thì mạng xã hội không có chứ năng gì khác. Không những
vậy, mạng xã hội còn là nơi gây ra hiện tượng nhiễu thông tin do những thông
tin không có căn cứ, không được kiểm chứng mà người dùng mạng xã hội truyền tải.
Báo chí tuy đi chậm hơn xong với mạng xã hội về tốc độ đưa tin nhưng
lượng thông tin truyền tải đến người đọc dày hơn, nhiều hơn và có chiều sâu
với hàng loạt thông tin về vụ việc, trước, trong và sau, những ảnh hưởng, hậu
quả đi kèm. Cùng với đó là những thông tin phòng tránh, những thông tin bên
lề cần thiết, thu hút độc giả.
Sau vụ cháy, báo tri đã có những bài phân tích sâu nhằm đưa ra các thông tin
hữu ích, có giá trị lâu dài cho độc giả. 9
Minh chứng cho việc mạng xã hội đưa lại các link báo
=> Trong vụ việc cháy nhà máy Rạng Đông, lẽ tất yếu báo chí là đơn vị
chậm hơn trong việc đưa tin nhưng về phân tích sâu, rộng thì báo chí vẫn là đơn vị thắng thế.
2. Nâng điểm ở Hà Giang, Hòa Bình năm 2018
Thông tin này bắt đầu xuất phát một facebook cá nhân của 1 thầy giáo.
Thầy đưa ra những thông số bất thường từ đó gây sự tò mò, chú ý của dự luận. 10 11
Các status liên quan đến vụ việc.
Mỗi trạng thái này đều thu hút được hàng nghìn lượt tương tác, gây ra
sự tò mò lớn và đồng tình từ phía độc giả và sau đó facebook này đã bị hack,
điều này chứng tỏ sự thu hút và thông tin đã được phủ sóng khắp mạng xã hội.
Ở đây, một lần nữa báo chí thể hiện sự chậm chân của mình trong việc
phát hiện thông tin. Nhưng hay lập tức sau khi phát hiện vấn đề, bằng nghiệp
vụ của mình, báo chí đã vào cuộc và làm rõ các thông tin, mối nghi ngờ của độc giả. 12
Các bài báo liên quan đến vụ việc.
Sau khi rất nhiều cơ quan báo chí vào cuộc làm sáng tỏ vụ việc thì các
cơ quan công an cũng đã tham gia. Và sao đó, báo chí tiếp tục là đơn vị theo
dõi sát sao vụ việc từ đầu cho đến khi kết thúc. Từ đó, độc giả vẫn tiếp tục có
thể giám sát, nắm được thông tin vụ việc từ đầu đến cuối. Đây chính là điều
mà mạng xã hội không thể làm được. Ở đây, mạng xã hội sẽ chỉ còn đóng góp
vai trò chai sẻ lại thông tin từ báo chí tới cho người dùng mạng xã hội mà thôi. 13
=> Báo chí trí tuệ thắng thế trong cuộc chiến này.
3. Vụ án học sinh tử vong tại Trường PHLC Gateway
Tương tự như các vụ ở trên, mạng xã hội là nơi đưa tin sớm nhất về vụ
việc nhưng để đi theo vụ án đến cùng cũng như bổ trợ thêm cho độc giả
những thông tin bên lề và những kiến thức bảo vệ an toàn cho con cái và học sinh. 14
Các bài báo liên quan đến vụ việc.
Trên đây là một số phân tích cũng như ví dụ về chủ đề: Thế nào là “Báo
chí trí tuệ”? Tại sao lại nói “báo chí trí tuệ” là xu thế tất yếu của báo chí trước
sức ép mạng xã hội? Tóm lại, để phát triển và giữ vững vị thế là quyền lực
thứ 4 thì báo chí cần trở thành báo chí trí tuệ. Và cần khẳng định lại một lần
nữa, báo chí chịu sức ép từ sự có mặt và phát triển của xã hội nhưng báo chí
không bao giờ thất thế hay mất đi tiếng nói của mình trong công chúng. LỜI KẾT
Tạm kết, thời gian học môn Các phương tiện truyền thông không quá
lâu, tuy vậy chúng em đã được học thêm những kiến thức mới, trải nghiệm rất 15
nhiều. Qua đó, em cảm nhận thấy mình đã có tư duy hình ảnh tốt hơn, lối suy
nghĩ truyền thông hơn. Em xin cảm ơn thầy đã luôn hỗ trợ, động viên và cung
cấp cho chúng em những kiến thức bổ ích. Hi vọng với những gì đã được
trang bị ở môn Các phương tiện truyền thông, chúng em sẽ hoàn thành tốt
những môn học chuyển đổi tiếp theo. 16
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
TÀI LIỆU TỪ SÁCH, BÁO, TẠP CHÍ 1.
Nguyễn Văn Dững (2017), Lý thuyết truyền thông, NXB Học viện Báo chí Tuyên truyền, Hà Nội 2.
PGS.TS Nguyễn Thị Trường Giang (Chủ biên), Báo chí và truyền thông đa phương tiện, NXBĐHQG 3.
Vũ Tuấn Hà (2020), Các phương tiện truyền thông (Định hướng giá trình),
NXB Học viện Báo chí Tuyên truyền, Hà Nội
TÀI LIỆU TỪ WEBSITE 1. Hà N i: ộ Nhà kho Công ty R ng ạ Đông cháy ngùn ng t, ụ l a ử lan sang khu dân cư
https://thanhnien.vn/ha-noi-nha-kho-cong-ty-rang-dong-chay-ngun-ngut-lua- lan-sang-khu-dan-cu 2.
Hỏa hoạn ở công ty R ng Đông đ ạ c kh ượ ng ch ố sau g ế n 6 ti ầ ng n ế ỗ l c ự
https://tuoitre.vn/hoa-hoan-o-cong-ty-rang-dong-duoc-khong-che-sau-gan-6- tieng-no-luc 3.
Vụ học sinh Trường Gateway chết trên xe: Người đưa đón bỏ tập huấn
https://tuoitre.vn/vu-hoc-sinh-truong-gateway-chet-tren-xe-nguoi-dua-don-bo- tap-huan 4. Công bố kết lu n ậ đi u ề tra vụ h c ọ sinh Tr ng ườ Gateway ch t ế trên xe đ a ư đón
https://tuoitre.vn/cong-bo-ket-luan-dieu-tra-vu-hoc-sinh-truong-gateway-chet- tren-xe-dua-don-