-
Thông tin
-
Quiz
Thực trạng nhà báo Việt Nam thực hiện quy định “Nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người" | Bài tập kết thúc học phần Báo chí và đạo đức báo chí truyền thông
Báo chí có một sức ảnh hưởng to lớn đến tư tưởng, tinh thần và đạo đức của công chúng. Nó có vai trò quan trọng là một trong những phương tiện quan trọng để truyền tải thông tin, tạo dựng và định hướng dư luận xã hội, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông 58 tài liệu
Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Thực trạng nhà báo Việt Nam thực hiện quy định “Nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người" | Bài tập kết thúc học phần Báo chí và đạo đức báo chí truyền thông
Báo chí có một sức ảnh hưởng to lớn đến tư tưởng, tinh thần và đạo đức của công chúng. Nó có vai trò quan trọng là một trong những phương tiện quan trọng để truyền tải thông tin, tạo dựng và định hướng dư luận xã hội, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời đọc đón xem!
Môn: Pháp luật và đạo đức báo chí - truyền thông 58 tài liệu
Trường: Học viện Báo chí và Tuyên truyền 1.7 K tài liệu
Thông tin:
Tác giả:
Preview text:
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
BÀI TẬP KẾT THÚC HỌC PHẦN
BÀI TẬP MÔN PHÁP LUẬT VÀ ĐẠO ĐỨC
BÁO CHÍ - TRUYỀN THÔNG
Đề bài: Thực trạng nhà báo Việt Nam thực hiện quy định “Nêu cao tinh
thần nhân văn, tôn trọng quyền con người. Không xâm phạm đời tư, làm
tổn hại danh dự, nhân phẩm, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân”
(Thời gian khảo sát từ tháng 1 năm 2022 đến tháng 10 năm 2023) NHÓM 10
Nguyễn Ngọc Hoài Thanh - 2256050043
Nguyễn Thị Hồng Anh - 2256050004
Bùi Thị Lan Anh - 2256050002
Ngô Thị Hà Trang - 2256050049
Hà Nội, tháng 5 năm 2023 1. MỞ ĐẦU:
Báo chí có một sức ảnh hưởng to lớn đến tư tưởng, tinh thần và đạo đức
của công chúng. Nó có vai trò quan trọng là một trong những phương tiện
quan trọng để truyền tải thông tin, tạo dựng và định hướng dư luận xã
hội, góp phần xây dựng và bảo vệ đất nước. Sinh thời, Bác Hồ căn dặn:
“Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ
khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo
chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng” và Người cũng dạy: “Có tài
mà không có đức là người vô dụng, có đức mà không có tài thì làm việc
gì cũng khó”. Hiện nay, nhà báo là một trong những nghề đáng quý của
xã hội. Thông qua báo chí, không chỉ là để chúng ta tiếp nhận thông tin
một cách nhanh chóng mà đó còn là lúc để chúng ta nhìn nhận về một vấn
đề của xã hội, đánh giá và giải quyết nó. Các nhà báo đã thực hiện tốt
chức năng truyền tải thông tin đến người dân một cách khách quan và
trung thực nhất, mang đến cho người đọc nhiều chiều về một vấn đề cụ
thể. Không những vậy, họ còn là tiếng nói của người dân thông qua việc
bảo vệ công lý và lẽ phải. Tuy nhiên, vẫn còn tình trạng có không ít nhà
báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp, tình trạng lợi dụng danh nghĩa nhà báo
dọa dẫm, sách nhiễu để vụ lợi, vun vén lợi ích cá nhân, vi phạm đạo đức
nghề nghiệp vẫn chưa được ngăn chặn và xử lý triệt để. Một số nhà báo
thực hiện hành vi cá nhân, sử dụng ngòi bút của mình để công kích, phân
tích phiến diện một chiều về một vấn đề của xã hội; không những vậy, họ
còn có những biểu hiện bao che cho nhiều vấn đề mang tính chất “xấu”,
không chủ động trong việc tìm hiểu và lên án. Thậm chí, họ còn sử dụng
chức danh nhà báo như một công cụ để trục lợi, tống tiền và thậm chí và
đe dọa các bên có liên quan nhằm mang lại lợi ích cho bản thân. Và còn
nhiều hơn nữa, những vấn đề xoay quanh việc nhà báo thực hiện việc
hành nghề trung thực, khách quan, công tâm, không vụ lợi, bảo vệ công
lý và lẽ phải. Luật pháp thì bắt buộc, còn quy định đạo đức nghề nghiệp
thì có sự ràng buộc về uy tín, đạo đức, tinh thần. Đạo đức và luật pháp
không thể tách rời nhau. Tuân thủ đạo đức nghề nghiệp là góp phần xây
dựng đạo đức xã hội. Những ngọn bút thiếu đạo đức thì không thể góp
phần xây đắp nền tảng đạo đức, tinh thần của xã hội. Bởi lẽ đó, để đảm
bảo rằng thông tin được truyền tải một cách trung thực, chính xác và có
trách nhiệm, Nhà nước đã ban hành quy định về những hành vi bị nghiêm
cấm trong hoạt động báo chí để bảo đảm cho hoạt động báo chí được thực
hiện đúng đắn, tránh những sai lệch, vi phạm pháp luật. Việc nghiên cứu
và giáo dục đạo đức nghề nghiệp báo chí luôn là vấn đề cấp thiết cần
được thực hiện. Bởi đó là nền tảng quan trọng quyết định đến sự thành
bại của cả một nền báo chí. Đồng thời, nó còn ảnh hưởng, tác động và chi
phối đến dư luận xã hội. “Nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền
con người. Không xâm phạm đời tư, làm tổn hại danh dự, nhân phẩm, lợi
ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân” là một trong những điều được quy
định trong 10 điều Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo. Đây có
thể coi là một chuẩn mực rất cụ thể và thiết thực nhằm xác định trách
nhiệm đạo đức người làm báo trong hoạt động nghề nghiệp. 2. NỘI DUNG:
2.1. Một số vấn đề lí luận về pháp luật và đạo đức nghề báo
2.1.1. Nhận thức chung về đạo đức nghề báo
2.1.1.1. Quan niệm chung về đạo đức:
Nghiên cứu về đạo đức của con người, theo Từ điển tiếng Việt, đạo đức
được hiểu là “Đạo lý và đức hạnh, là lẽ phải và phép tắc phải noi theo”.
Đó là cách hiểu theo nghĩa chiết tự của tiếng Việt.
Theo quan niệm của triết học Marx-Lenin: “Đạo đức là một lĩnh vực tinh
thần của đời sống xã hội, có yếu tố tinh thần cốt lõi là ý thức đạo đức,
một trong những hình thái sớm nhất của ý thức xã hội, bao gồm những
nguyên lý (đạo lý), quy tắc, chuẩn mực điều tiết hành vi của con người
trong quan hệ với người khác và cộng đồng”. Theo quan niệm này, đạo
đức được nhìn trong mối quan hệ tư duy biện chứng với các sự vật, hiện
tượng xung quanh, là một yếu tố cấu thành hình thái ý thức của xã hội.
Không chỉ vậy, ở những nơi khác nhau, quan niệm về đạo đức xuất phát
từ những nguồn gốc khác nhau. Tại phương Đông, đạo đức có nghĩa là
"đạo làm người", bao gồm nhiều chuẩn mực về các mối quan hệ vua tôi,
cha con, chồng vợ, bạn bè, anh em, làng xóm,... Còn ở phương Tây, khái
niệm đạo đức bắt nguồn từ chữ "mos" trong tiếng Latin, nghĩa là "lề
thói", moralis có nghĩa là "thói quen". Như vậy, khi nói đến đạo đức là
nói đến các lề thói và các tập tục biểu hiện trong mối quan hệ giao tiếp
hàng ngày giữa người với người. Khái niệm quốc tế của đạo đức là "moral".
Như vậy, có thể hiểu đạo đức là những quy tắc, chuẩn mực nhằm định
hướng con người theo hướng phát triển hài hòa, tốt đẹp với cộng đồng, xã
hội. Theo đó, mỗi lĩnh vực, mỗi ngành nghề, mỗi đối tượng đều có những
tiêu chuẩn riêng để đảm bảo con người phát triển nhân cách tốt đẹp đúng
với vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình. Sau cùng, với tư cách là
một hình thái ý thức xã hội, đạo đức phản ánh tồn tại xã hội, phản ánh
hiện thực đời sống đạo đức xã hội. Thích ứng với mỗi một xã hội thì có
một đạo đức xã hội tương ứng, để rồi hiểu rằng sự phát sinh, phát triển
của đạo đức phụ thuộc vào sự phát triển của phương thức sản xuất
2.1.1.2. Các khái niệm liên quan:
- Đạo đức nghề nghiệp: Đạo đức nghề nghiệp là một bộ phận của
đạo đức xã hội, là đạo đức trong một lĩnh vực cụ thể trong đạo đức
chung của xã hội. Đạo đức nghề nghiệp bao gồm những yêu cầu
đạo đức đặc biệt, các quy tắc và chuẩn mực trong lĩnh vực nghề
nghiệp nhất định, nhằm điều chỉnh hành vi của các thành viên
trong nghề nghiệp đó sao cho phù hợp với lợi ích và sự tiến bộ của
xã hội. Nghề nào cũng cần có đạo đức nghề nghiệp, song một số
nghề có vị trí quan trọng đặc biệt và mối quan hệ rộng rãi tới nhiều
người trong xã hội như nghề báo, nghề giáo giáo, nghề báo, nghề y,
nghề luật, nghề an ninh, tòa án... thì đạo đức nghề nghiệp được đặc
biệt coi trọng. Với những nghề này, bên cạnh những chuẩn mực
đạo đức nghề nghiệp chung cho tất cả các quốc gia như đạo đức
nhà báo, người thầy giáo, đạo đức người thầy thuốc, đạo đức quan
tòa, đạo đức nghề báo...thì mỗi nước, trong mỗi thời kỳ lịch sử lại
đề ra những chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp riêng cho người hành nghề ở nước mình.
- Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo: Nghiên cứu về đạo đức nghề
nghiệp của nhà báo, trong công trình nghiên cứu công phu 100 bản
quy tắc đạo đức nghề báo trên thế giới xuất bản năm 2018, Nguyễn
Thị Trường Giang đã quan niệm rằng: “Đạo đức nghề nghiệp của
nhà báo “là những quy tắc, chuẩn mực quy định thái độ và hành vi
ứng xử của nhà báo trong các mối quan hệ nghề nghiệp”. Dựa trên
khái niệm đạo đức nói chung, Nguyễn Thị Trường Giang cho rằng,
đạo đức nghề nghiệp của nhà báo cũng nằm trong hệ chuẩn chung
đó nhưng lại có thêm màu sắc đặc trưng riêng của ngành nghề là
báo chí. Theo đó, đạo đức nghề nghiệp sẽ chi phối mọi thái độ và
hành vi của nhà báo. Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo được gọi
bằng nhiều tên khác nhau với ý nghĩa đồng nhất đó là: đạo đức
nghề báo, đạo đức báo chí, đạo đức nghề nghiệp của người làm
báo, đạo đức nhà báo…
Người cầm bút có đạo đức phải kiên trì theo đuổi những nguyên
tắc báo chí: Trung thực, khách quan, kịp thời và trách nhiệm; đạo
đức nghề nghiệp của người làm báo thể hiện khi tác nghiệp. Một
nhà báo giỏi, có trách nhiệm với xã hội, với những tác phẩm báo
chí chất lượng, ngoài trình độ chuyên môn phải là người có phẩm
chất đạo đức tốt và có đạo đức nghề nghiệp. Đạo đức của nhà báo
thể hiện trong quy trình sáng tạo tác phẩm báo chí. Để đạt được
hiệu quả thông tin, một tác phẩm báo chí phải đạt các tiêu chí như:
mới, thời sự, cập nhật; chân thực, khách quan; có ý nghĩa xã hội, có
giá trị giáo dục và nhân văn… Ngoài ra, tác phẩm báo chí còn phải
đảm nhiệm các chức năng xã hội khác như: định hướng dư luâ x n xã
hội; giám sát, quản lý và phản biện xã hội; giáo dục và giải trí. Khi
sáng tạo tác phẩm báo chí, những yêu cầu về năng lực chuyên môn
của nhà báo phải gắn với những chuẩn mực về đạo đức nghề nghiệp.
- Các khái niệm khác:
+ Nhà báo: Nhà báo là những người làm công việc đưa tin
chuyên nghiệp, họ có nhiệm vụ tìm kiếm các thông tin, sau
đó xác minh tính xác thực của thông tin, đánh giá thông tin
để đảm bảo tính đúng của thông tin. Nhà báo sẽ đi lấy các
thông tin hàng ngày, hàng giờ để cung cấp các tin tức nóng
hổi cho dư luận thông qua các loại hình báo giấy, truyền hình phát thanh…
Nhà báo là người hoạt động báo chí được cấp thẻ nhà báo.
Theo quy định của Luật báo chí 2016: “Hoạt động báo chí
là hoạt động sáng tạo tác phẩm báo chí, sản phẩm báo chí,
sản phẩm thông tin có tính chất báo chí; cung cấp thông tin
và phản hồi thông tin cho báo chí; cải chính thông tin trên
báo chí; xuất bản, in, phát hành báo in; truyền dẫn báo điện
tử và truyền dẫn, phát sóng báo nói, báo hình.”
+ Nhân dân: Theo quan niệm của Hồ Chí Minh thì nhân dân ta
là bộ phận gồm đông đảo những người thuộc nhiều giai cấp,
tầng lớp khác nhau và chủ yếu là những người lao động
trong xã hội. Khoản 1 Điều 4 Luật Báo chí 2016 đã nêu rõ:
“Báo chí ở nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam là
phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ
quan ngôn luận của cơ quan Đảng, cơ quan nhà nước, tổ
chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề
nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; là diễn
đàn của nhân dân”. Trong đó, yếu tố “diễn đàn của nhân
dân” có nội dung là báo chí phải thể hiện được vai trò là
“tiếng nói của nhân dân”.
+ Công chúng: Công chúng không chỉ là một nhóm người ảnh
hưởng đến mọi chính sách, quyết định của một tổ chức, công
chúng còn là những người nhìn nhận những vấn đề của tổ
chức một cách khách quan. Có thể nói rằng, công chúng là
những người liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến tổ chức.
Họ là những người ảnh hưởng đến quá trình vận hành, các
chính sách và sự phát triển của tổ chức. Trong một vài
trường hợp, công chúng còn là những người giúp tổ chức
nhìn nhận và giải quyết vấn đề của tổ chức đó. Công chúng
báo chí là quần thể dân cư hay nhóm đối tượng mà báo chí
hướng tác động của mình vào để cung cấp, trao đổi và chia
sẻ thông tin, thuyết phục gây ảnh hưởng để có thể làm thay
đổi nhận thức, thái độ, hành vi của họ theo mục đích thông
tin nhất định . Về khía cạnh kinh tế, công chúng báo chí là
khách hàng của cơ quan báo chí; trên khía cạnh xã hội, là lực
lượng quan trọng, quyết định vai trò, vị thế xã hội của cơ quan báo chí.
Theo đó, viết báo và cung cấp thông tin báo chí, trước tiên
cần xác định rõ đối tượng công chúng tiếp nhận. Theo Chủ
tịch Hồ Chí Minh, “mỗi câu nói, mỗi chữ viết, phải tỏ rõ cái
tư tưởng và lòng ước ao của quần chúng... Khi viết, khi nói,
phải luôn luôn làm thế nào cho ai cũng hiểu được. Làm sao
cho quần chúng đều hiểu, đều tin, đều quyết tâm theo lời kêu gọi của mình”.
2.1.2. Tầm quan trọng của đạo đức nghề nghiệp người làm báo:
Đạo đức của người làm báo cực kỳ quan trọng, bởi vì nếu không có đạo
đức nghề nghiệp thì người làm báo chắc chắn sẽ suy nghĩ và hành động
theo quyền lợi cá nhân của mình, bất chấp sự thật và sẵn sàng vượt qua
ranh giới những quy chuẩn đạo đức chung của nghề nghiệp đã được quy
định. Trong quá trình hoạt động, hàng ngày, hàng giờ, những người làm
báo đi tìm hiểu, tiếp xúc với con người, nắm bắt và chứng kiến sự kiện,
tìm hiểu sự thật để thông tin, tuyên truyền trên các loại hình báo chí phục
vụ công chúng. Nếu người làm báo thiếu rèn luyện về đạo đức nghề
nghiệp, thông tin, tuyên truyền không trung thực, thiếu khách quan và
công tâm về sự kiện, sự việc làm cho công chúng hiểu không đúng hoặc
có cách nhìn sai lệch về sự kiện, sự việc nào đó sẽ gây nguy hiểm cho xã
hội. Thậm chí, người làm báo mà có cái tâm không trong sáng, vụ lợi, dẫn
đến bóp méo thông tin, hoặc thêm, bớt bịa đặt làm sai lệch, xuyên tạc, che
dấu sự thật sẽ gây ra những tác hại khôn lường. Do vậy, thông tin sự thật
về sự việc, sự kiện một cách trung thực, khách quan, công tâm là một
trong những thuộc tính về đạo đức nghề nghiệp, đòi hỏi tất cả những
người làm báo phải đặc biệt giữ gìn. Do đó, việc giữ gìn đạo đức nghề
nghiệp của người làm báo có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng, nhất là
trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã, đang và sẽ tạo ra
những biến động mạnh mẽ đến lĩnh vực thông tin, tuyên truyền và nhu
cầu thông tin của con người như hiện nay.
Thiết nghĩ, một nền báo chí phát triển lành mạnh, trung thực, có uy tín,
luôn nhận được sự tin cậy của bạn đọc là mục tiêu hướng tới của bất kỳ
nền báo chí nào. Và nếu lãnh đạo cơ quan chủ quản báo chí cần nêu cao
trách nhiệm trong tổ chức, quản lý để bảo đảm tờ báo, trang tin hoạt động
đúng tôn chỉ, mục đích và chịu trách nhiệm trước sai phạm, thì mỗi người
làm báo cũng cần xác định rõ trách nhiệm của mình. Hiệu quả của công
việc và uy tín của mỗi người làm báo luôn luôn phụ thuộc vào sự kết hợp
hài hòa giữa trình độ nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp, sự say mê nghề
nghiệp và khả năng thâm nhập cuộc sống. Để sự thật luôn được lên tiếng,
để đem những điều tốt đẹp đến với bạn đọc,… thì sự tự nhận thức, lòng
khát khao hướng đến những giá trị nghề nghiệp đích thực, và cống hiến
những gì tốt đẹp nhất mình có được,… luôn phải là nhu cầu tự thân của
người làm báo, và vì thế, việc tu dưỡng, rèn luyện theo 10 điều quy định
đạo đức nghề nghiệp của người làm báo Việt Nam là hết sức quan trọng.
Mỗi nghề nghiệp cần có những chuẩn mực đạo đức riêng. Đạo đức người
làm báo đóng vai trò quan trọng và cần thiết trong xã hội ngày nay. Trong
giai đoạn hiện nay, do ảnh hưởng của cơ chế thị trường và sự cạnh tranh
mạnh mẽ của các phương tiện truyền thông, đặc biệt là tình trạng lan
truyền nhanh chóng của tin tức giả mạo và thông tin sai lệch thông qua
mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến khác, vấn đề đạo đức nghề nghiệp
của người làm báo càng cần được quan tâm và xem trọng hơn.
“Trong bối cảnh này, người làm báo cần có trách nhiệm đảm bảo thông
tin được cung cấp là đáng tin cậy và có giá trị, giúp người đọc phân biệt
được sự thật và thông tin sai lệch”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nói. Cũng theo
PGS.TS Bùi Hoài Sơn, đạo đức người làm báo không chỉ ảnh hưởng đến
ngành báo chí, mà còn ảnh hưởng đến xã hội nói chung. Báo chí đạo đức
có thể giúp thúc đẩy sự minh bạch, công bằng và phúc lợi chung, đồng
thời kiểm soát quyền lực và ngăn chặn sự lạm dụng quyền lực. Vì vậy,
tầm quan trọng của đạo đức người làm báo phải được tôn trọng và đề cao
trong xã hội ngày nay. Cần ủng hộ và khuyến khích các nhà báo tuân thủ
đạo đức nghề nghiệp để đảm bảo sản phẩm báo chí chất lượng và có trách nhiệm.
2.1.3. Một số quan điểm của các nhà báo hiện nay về yêu cầu đạo đức
nghề báo Việt Nam trong tình hình mới:
Với nhà báo Hồ Quang Lợi (nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà
báo Việt Nam) nhà báo là một danh xưng nghề nghiệp đáng trân trọng, là
sự trao truyền thiêng liêng và quý giá. Đạo đức nghề nghiệp quyết định
tính chính trực, nhân văn của nghề báo. Một nhà báo giỏi đương nhiên
phải là nhà báo có đạo đức, không thể trở thành nhà báo giỏi mà không có đạo đức.
Nói về đạo đức nghề nghiệp của người làm báo nhà báo Nguyễn Hữu
Phùng Nguyên (báo Nhân Dân) nghĩ tới câu nói “Thông minh là thiên
phú, còn tử tế là một sự lựa chọn”. Dường như, với người làm báo hôm
nay, tuân thủ đạo đức nghề nghiệp cũng là một sự lựa chọn và nhiều khi
là sự lựa chọn khó khăn.
Còn với nhà báo Song Đào (báo điện tử Tổ quốc), một tác phẩm báo chí
có sức ảnh hưởng rất lớn. Nó có thể mang lại hiệu ứng tích cực, góp phần
nâng cao tình cảm, nhận thức, lòng tin và định hướng hành động cho
công chúng, nhưng cũng có thể làm sai lệch nhận thức, suy giảm lòng tin,
băng hoại đạo đức thậm chí dẫn đến làm lệch lạc về hành động không chỉ
của một cá nhân, một nhóm người mà có thể cả một cộng đồng. Vì thế,
bản thân mỗi nhà báo phải xác định rõ trách nhiệm xã hội của mình.
Trong khi đó, nhà báo Phạm Đình Hiệp (báo Hànộimới) thực tế vẫn còn
không ít nhà báo vi phạm đạo đức nghề nghiệp, tình trạng lợi dụng danh
nghĩa nhà báo dọa dẫm, sách nhiễu để vụ lợi, vun vén lợi ích cá nhân, vi
phạm đạo đức nghề nghiệp vẫn chưa được ngăn chặn và xử lý triệt để.
Không ít người làm báo bị “bẻ cong” ngòi bút, sa ngã, thậm chí rơi vào vòng lao lý.
Đối với nhà báo Thảo Hương (báo Phụ nữ Thủ đô) với sự phát triển của
công nghệ, thời gian qua đã chứng kiến sự bùng nổ của các loại hình báo
điện tử và cả mạng xã hội, khiến chưa bao giờ việc lọc thông tin khó như
hiện tại. Thông tin giả chưa kiểm chứng rất nhiều. Cũng do sự cạnh tranh
gay gắt của thông tin, cơ chế tự chủ tài chính, gần đây báo chí cũng
vướng không ít “điều tiếng” khi chạy theo xu hướng thương mại hóa, giật
gân câu khách, thậm chí thông tin sai sự thật. Điều đó càng đòi hỏi nhiều
hơn yêu cầu nâng cao đạo đức nghề nghiệp, tăng trách nhiệm xã hội của nhà báo.
2.2. Điều 4 trong Quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo:
“Nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người. Không xâm
phạm đời tư, làm tổn hại danh dự, nhân phẩm, lợi ích hợp pháp của tổ
chức và cá nhân”
2.2.1. Nhà báo cần phải nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người:
Việc khai thác hình ảnh của cá nhân trên báo chí cũng là khâu không thể
thiếu để hình thành nên tác phẩm báo chí có chất lượng, đem lại sự trung
thực cho tác phẩm. Chính vì vậy, báo chí luôn ưu tiên lựa chọn những
hình ảnh thực của nhân vật gắn với sự kiện, vụ việc theo chủ đề mà tác
giả thể hiện để đăng phát hơn là ảnh minh họa.
Tuy vậy, đối với người làm báo có trách nhiệm thì việc sử dụng hình ảnh
của cá nhân vào tác phẩm báo chí của mình luôn cân nhắc sao cho việc sử
dụng đó không vi phạm quyền về hình ảnh của cá nhân, làm ảnh hưởng
tới bí mật đời tư, tâm lý, tinh thần, nhân phẩm, danh dự của họ. Đặc biệt,
việc sử dụng hình ảnh trẻ em, người chưa thành niên, người yếu thế
(nghèo, tàn tật, đồng tính, bị mắc bệnh hiểm nghèo…) buộc nhà báo phải
cân nhắc thật kỹ khi đăng phát.
Phó Chủ tịch thường trực Hội Nhà báo tỉnh Đỗ Trung Tiến bày tỏ quan
điểm, việc đăng phát hình ảnh lên báo chí dù nhằm mục đích bảo vệ lẽ
phải, công bằng xã hội, thật sự đấu tranh với những cái xấu nhưng vô tình
ảnh hưởng tới nhân thân người có hình ảnh, ảnh hưởng xấu tới người thân
của họ, chưa thật sự nhân văn, nhân đạo với người có hình ảnh bị đăng
phát thì chủ động dừng lại.
2.2.2. Nhà báo không được phép xâm phạm đời tư, làm tổn hại danh dự,
nhân phẩm, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân:
Việc khai thác hình ảnh của cá nhân trên báo chí cũng là khâu không thể
thiếu để hình thành nên tác phẩm báo chí có chất lượng, đem lại sự trung
thực cho tác phẩm. Chính vì vậy, báo chí luôn ưu tiên lựa chọn những
hình ảnh thực của nhân vật gắn với sự kiện, vụ việc theo chủ đề mà tác
giả thể hiện để đăng phát hơn là ảnh minh họa.
Do hiện nay pháp luật quy định chưa rõ việc sử dụng hình ảnh cá nhân
đăng trên báo chí nên trong trường hợp còn lúng túng khi không biết việc
sử dụng hình ảnh có vi phạm hay không thì nhà báo sẽ lấy công cụ đạo
đức nghề nghiệp ra soi rọi và đi tới quyết định đăng phát hay dừng lại,
hoặc dùng các hình thức khác cho phù hợp như: chụp sau lưng, vẽ minh họa…
Báo chí có quyền phản ánh và đăng tải những thông tin ở tất cả các lĩnh
vực của đời sống xã hội. Tuy nhiên, không có nghĩa báo chí có thể đăng
tải một cách dửng dưng mọi vấn đề của cuộc sống. Trong đó, quyền và
nhân phẩm của con người luôn được xem là quan trọng trong quá trình
phản ánh thông tin của báo chí. Đặc biệt, đối với đối tượng được báo chí
phản ánh, những vấn đề liên quan đến danh dự, nhân phẩm, thông tin cá
nhân rất nhạy cảm. Nó không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân của người bị
phản ánh mà nó còn ảnh hưởng đến dư luận xã hội, một nhóm đối tượng thậm chí một thế hệ.
2.2.3. Thực trạng nhà báo Việt Nam thực hiện Luật Báo chí 2016 gắn với
10 điều quy định về đạo đức nghề nghiệp:
Chiều 17/11/2023, tại Hòa Bình, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức Hội nghị
tổng kết 6 năm thực hiện luật Báo chí 2016 gắn với 10 điều quy định về
đạo đức nghề nghiệp, quy tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam.
Theo ông Nguyễn Đức Lợi, Phó chủ tịch thường trực Hội Nhà báo Việt
Nam, thời gian qua, Hội Nhà báo Việt Nam đã phối hợp chặt chẽ với các
cơ quan chức năng của Ban Tuyên giáo T.Ư, Bộ TT-TT triển khai nhiều
hoạt động thiết thực, hiệu quả trong công tác phối hợp quản lý báo chí,
quản lý hội viên, xây dựng và triển khai thực hiện luật Báo chí 2016 gắn
với 10 điều quy định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam, quy
tắc sử dụng mạng xã hội của người làm báo Việt Nam.
Cùng với các thành tựu, hoạt động báo chí vẫn còn một số tồn tại, bất
cập. Một số cơ quan báo chí, người làm báo vi phạm đạo đức nghề
nghiệp, chạy theo thị hiếu tầm thường, tìm cách để thu lợi, kể cả việc làm
sai lệch bản chất của sự việc.
Theo thống kê, đến nay đã có 90 trường hợp nhà báo, hội viên, phóng
viên vi phạm. Trong đó, 75 trường hợp vi phạm pháp luật, 10 điều quy
định đạo đức nghề nghiệp người làm báo Việt Nam. Hội đồng xử lý vi
phạm đạo đức nghề nghiệp người làm báo ở T.Ư và các địa phương, đơn
vị đã xem xét, xử lý đối với hơn 30 trường hợp vi phạm quy định đạo đức
nghề nghiệp người làm báo Việt Nam.
Phát biểu kết luận, ông Nguyễn Đức Lợi cho biết, ý kiến trao đổi của các
đại biểu càng cho thấy rõ vai trò, trách nhiệm quan trọng của Hội Nhà
báo Việt Nam trong công tác giáo dục chính trị tư tưởng, pháp luật gắn
với giáo dục đạo đức nghề nghiệp.
2.3. Thực trạng nhà báo Việt Nam thực hiện Điều 4 trong Quy định
đạo đức nghề nghiệp người làm báo:
2.3.1. Những biểu hiện tích cực:
Nhìn chung, thực trạng báo chí Việt Nam hiện nay đang có tinh thần nhân
văn cao và quan tâm đến quyền con người. Nhiều nhà báo đã sử dụng
quyền và nhiệm vụ báo chí của mình, thông qua sự nghiên cứu, quyền lực
và phát biểu của mình để lên tiếng các vấn đề liên quan đến nhân quyền.
Phải khẳng định rằng đại bộ phận Nhà báo Việt Nam đã thực hiện tốt ba
tiêu chí: trung thực, khách quan và công tâm. Trên thực tế, những năm
qua, xuất hiện nhiều nhà báo tiêu biểu, có cống hiến xuất sắc, trở thành
tấm gương sáng trong hoạt động nghề nghiệp. Nhờ những nhà báo như
vậy, một đội hình báo chí vững mạnh như thế, báo chí mới hoàn thành tốt
nhiệm vụ của mình. Những lĩnh vực nào trọng yếu, nơi nào khó khăn,
gian khổ, cấp bách thì báo chí đều có mặt, và ở đó, rất nhiều nhà báo thể
hiện tinh thần dấn thân, tinh thần cống hiến rất đáng cảm phục để có
những tác phẩm báo chí chất lượng cao. Báo chí có trách nhiệm bảo vệ
công lý và lẽ phải, cho nên nhà báo phải dũng cảm và dấn thân. Đã nói
đến báo chí là nói đến tinh thần chiến đấu, đi đến cùng, làm rõ sự thật,
bảo vệ sự thật và phải gắn liền với tính nhân văn.
Tiêu biểu cho tinh thần nhân văn và tôn trọng quyền con người trong báo
chí, trong năm 2022 vừa qua là bộ phim tài liệu “Bẫy” được phát sóng
trong khung VTV Đặc biệt của Đài Truyền hình Việt Nam. Tác phẩm đã
phơi bày những gì đang xảy đến với lao động Việt Nam bên nước ngoài.
Nhiều lao động Việt Nam được đưa ra nước ngoài làm việc với những lời
hứa về một công việc nhẹ nhàng lương cao, nhưng sang đến nơi, họ phải
chịu đòn roi, tra tấn. Trong quá trình tác nghiệp, ekip đã gặp rất nhiều khó
khăn, đó là việc đến tác nghiệp ở bên kia biên giới, làm thế nào để ghi
được hình ảnh ở bên trong các tổ chức tội phạm lừa đảo qua mạng và
buôn bán người. Để ghi lại những hình ảnh bên trong tổ chức tội phạm
buôn bán người, bản thân nhà báo Hồ Trí cùng những đồng nghiệp phải
đối mặt với những rủi ro rất lớn, đó là cái chết.
Từ những mẩu thông tin nhỏ trên mạng xã hội cùng những câu chuyện và
mọi thông tin vẫn còn khá mù mờ, ekip sản xuất đã dành nhiều thời gian
tìm hiểu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, sau đó quyết định lên đường
dấn thân vào quá trình thực hiện. Phim cũng không có đạo diễn, bởi nhân
vật không diễn theo sự chỉ đạo của ai. Tất cả lựa chọn đều là của họ và
nhiệm vụ của phóng viên chỉ là ghi lại sự thật đó.
Việc tìm kiếm và tiếp cận được các nhân vật thậm chí còn khó hơn cả
việc làm thế nào để quay được những hình ảnh trong phim. Bởi vậy công
sức làm nên bộ phim không thể tính bằng số người, số ngày, mà bằng số
phận con người. Dẫu phải đối mặt với nhiều khó khăn và nguy cơ rủi ro
rất lớn, những người hành nghề báo vẫn không hề run sợ bỏ cuộc, bởi họ
nhận thức được nghĩa vụ của nhà báo là cần lên tiếng cho sự thật, bảo vệ
quyền con người. Nhà báo Hồ Trí tâm sự: “Chúng tôi làm vì nghĩ đơn
giản, đó là công việc của mình nên mình muốn làm và phải làm. Nghề
báo vốn dĩ hơn người khác ở việc họ biết được sự thật và thậm chí còn là
những người đầu tiên được chứng kiến sự thật. Và khi biết được một sự
thật tàn khốc như thế mà không lên tiếng cũng là tội ác”.
Cũng có những lúc, họ cũng mệt mỏi muốn từ bỏ, nhưng lại nhanh chóng
vực dậy tinh thần bằng trách nhiệm với xã hội, với nhân dân: "Thực tế
chúng tôi đã muốn bỏ cuộc không dưới một lần. Nhưng rồi tôi nghĩ rằng,
nếu chúng ta không tiếp tục, thì ai nói ra sự thật này. Chúng ta quá có lỗi
với nạn nhân và những người đang giúp sức cho mình. Vì vậy, nghỉ một
lúc rồi cùng bước tiếp. Và chúng tôi đã cùng đi cho đến khi phim lên
sóng" – PV Hồ Trí cho biết.
Sau khi bộ phim phát sóng, rất nhiều khán giả và các đồng nghiệp đã bày
tỏ sự thán phục đến những phóng viên thực hiện bộ phim này khi ghi lại
được những hình ảnh bên trong hang ổ của các tổ chức tội phạm. Trong
số hàng trăm bình luận nhận được, mỗi khán giả lại có trong mình những
cảm xúc khác nhau. Nhưng đa số đều phải dùng những động từ, tính từ
rất mạnh để chia sẻ về suy nghĩ của mình. Nhóm chúng em có thực hiện
một cuộc khảo sát quy mô nhỏ tham khảo ý kiến khán giả về bộ phim tài
liệu “Bẫy”. Trong số những kết quả nhận được có quan tâm và biết đến
bộ phim này, 100% đều đồng tình với ý kiến cho rằng “Báo chí đã góp
phần thực hiện nhiệm vụ nêu cao tinh thần nhân văn qua bộ phim tài liệu
Bẫy”. Hầu hết mọi người đều bày tỏ sự thán phục, ngưỡng mộ dành cho
các phóng viên đã không ngần ngại xông pha thâm nhập vào đường dây
nguy hiểm để thực hiện bộ phim ý nghĩa này.
Mới đây, vào tối ngày 13/9 đã xảy ra vụ hỏa hoạn đặc biệt nghiêm trọng
tại chung cư mini ở Khương Hạ với số người chết lên tới 56 người và 37
người bị thương. Ngay sau khi vụ việc xảy ra, báo chí đã nhanh chóng
đưa tin cập nhật tình hình và đồng thời bày tỏ sự thương tiếc tới người
thân và gia đình của những nạn nhân xấu số. Sau khi vụ hỏa hoạn được
dập tắt, báo chí đã truyền tải thông điệp cảnh báo trong vụ cháy tại
Khương Hạ bằng cách đưa ra thông tin chi tiết về nguyên nhân, quy mô,
và hậu quả của vụ cháy. Những người làm báo đã nhấn mạnh tầm quan
trọng của việc tuân thủ các quy định về phòng cháy chữa cháy và an toàn
trong các tòa nhà. Báo chí cũng đã tập trung vào việc nêu bật những hệ
lụy và hậu quả của vụ cháy, nhằm cảnh báo công chúng về tình trạng an
toàn và cần thiết phải đề cao sự chú ý đến việc phòng cháy chữa cháy.
Bằng cách này, báo chí đã góp phần nâng cao nhận thức và ý thức cộng
đồng về an toàn và phòng cháy chữa cháy.
Không chỉ đưa ra thông tin chi tiết về vụ cháy, tình hình cứu hỏa, mà báo
chí cũng chú trọng đưa tin về những nỗ lực của cộng đồng trong việc hỗ
trợ các nạn nhân. Những bài đăng, tin ngắn, video về tinh thần tương thân
tương ái của dân tộc được phát huy trong tình hình đầy mất mát đã tạo ra
sự nhận thức và quyên góp từ cộng đồng để giúp đỡ những người bị ảnh
hưởng. Nhờ đó, báo chí đã thể hiện sự quan tâm và lòng nhân ái đối với
những người gặp khó khăn trong cuộc sống.
Trước vụ việc thương tâm này, báo chí cũng đã đăng tải những câu
chuyện cá nhân về những người bị ảnh hưởng trong vụ cháy, nhằm tạo ra
sự chia sẻ và sự quan tâm từ cộng đồng. Thông qua những câu chuyện,
báo chí mong muốn gửi thông điệp về sự đau đớn và khó khăn mà những
người này đang phải trải qua. Việc đăng tải những câu chuyện cá nhân có
thể giúp tạo ra sự đồng cảm và sự nhận thức từ phía công chúng, khuyến
khích sự hỗ trợ và quan tâm đến những người bị ảnh hưởng. Có thể nhắc
đến một nạn nhân nhận được nhiều sự quan tâm và xót thương nhất trong
vụ cháy đó là bạn nữ sinh D. L. T. H sinh năm 2005. Cách đó không lâu,
bạn còn cùng gia đình đến nhập học tại Học viện Báo chí và Tuyên
truyền, chính thức trở thành tân sinh viên của trường, chuyển đến ở với
bố và em trai tại căn chung cư mini. Vậy mà ngày khai giảng của các tân
sinh viên K43 của Học viện Báo chí và Tuyên truyền cũng là ngày tổ
chức tang lễ của bạn cùng bố và em trai. Tại buổi lễ, toàn bộ phần văn
nghệ chào mừng cũng được cắt bỏ mà thay vào đó là một phút mặc niệm
dành cho những nạn nhân xấu số trong vụ cháy chung cư mini. Toàn thể
đại biểu, thầy cô, sinh viên Học viện đều hết sức xót thương trước sự ra đi
của bạn và gia đình. Những bài viết, tin ngắn, video về bạn T. H. nhanh
chóng nhận được sự quan tâm và chia sẻ rất lớn từ mọi người, đặc biệt là
trên các nền tảng xã hội như Facebook, TikTok,.. Không chỉ bạn T. H. mà
những câu chuyện thương tâm khác như một bệnh nhi, người duy nhất
trong gia đình 4 người, còn sống sót sau vụ cháy, hay những video ghi lại
tiếng kêu cứu yếu dần của những người bị kẹt trong vụ cháy, những cuộc
gọi cuối cùng về cho gia đình trước tai họa,... Tất cả đều nhận được sự
quan tâm đến từ tất cả mọi người, qua đó, báo chí mong muốn gửi thông
điệp về sự quan tâm và hỗ trợ từ cộng đồng, đồng thời nhấn mạnh tầm
quan trọng của việc bảo vệ và đảm bảo an toàn cho mọi thành viên trong xã hội.
Hay quen thuộc hơn với chương trình “Việc tử tế” được phát sóng thường
ngày trên kênh truyền hình VTV với những tấm gương sáng về người tốt,
việc tốt. Thông qua chương trình, những hình ảnh đôi khi tưởng chừng
như rất đơn giản và nhỏ bé lại chứa chan tình yêu thương con người vô
cùng. Việc phát sóng những chương trình ý nghĩa như vậy góp phần giúp
báo chí thực hiện nhiệm vụ nêu cao tinh thần nhân văn của mình. Những
cụ già đơn côi không nơi nương tựa được chăm sóc, những trung tâm việc
làm cho người khuyết tật.., những hành động và tấm lòng ấy cần được lan
tỏa nhiều hơn nữa. Và báo chí vẫn đang cố gắng thực hiện điều đó thông qua nhiệm vụ của mình.
Như vậy, trước một sự kiện xảy ra, báo chí có thể thể hiện tinh thần nhân
văn, nêu cao quyền con người thông qua nhiều phương diện. Thứ nhất,
báo chí đưa sự thật về sự kiện, cập nhật tình hình và mang đến những
cảnh báo cho người dân. Thứ hai, báo chí có thể qua những hình ảnh,
hành động đẹp mang đến cho công chúng những thông điệp nhân văn về
tình yêu thương, truyền thống tương thân tương ái của dân tộc, từ đó lan
tỏa và khuyến khích những hành động đẹp, tôn vinh những hành động
nhân văn và khích lệ sự đoàn kết trong cộng đồng. Thứ ba, báo chí cũng
có thể chia sẻ những câu chuyện bất hạnh của những người kém may mắn
để khơi dậy tinh thần sẻ chia, cảm thông từ phía công chúng.
Báo chí thực hiện nhiệm vụ của mình bằng cách tường thuật về các sự
kiện và vấn đề quan trọng trong xã hội. Vai trò của báo chí là cung cấp
thông tin chính xác, đa chiều và khách quan đến công chúng. Báo chí có
trách nhiệm đảm bảo quyền tự do ngôn luận, kiểm soát quyền lợi của
công dân và giám sát hoạt động của các cơ quan chính phủ và tổ chức.
Báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự nhận thức và quan
tâm đến các vấn đề nhân văn, như việc đưa tin về những hành động nhân
văn của người dân trong các tình huống khó khăn. Khi được hỏi về chức
năng của báo chí, nhà báo Tạ Bích Loan nhấn mạnh: “Niềm tin xã hội là
thứ quý giá nhất mà báo chí cần giữ gìn. Nếu còn lòng tin của công
chúng, của độc giả thì báo chí còn giá trị; nếu đánh mất niềm tin, lúc đó
chúng ta sẽ mất tất cả.”
Thời gian gần trở lại đây, nền tảng mạng xã hội Tiktok ngày càng trở nên
phổ biến, trở thành một ứng dụng giải trí mà hầu hết bạn trẻ nào cũng có
trong điện thoại của mình. Trước sự bùng nổ của Tiktok, Tập đoàn Hoa
Sen (Hoa Sen group) đã nhanh chóng cập nhật xu hướng, xây dựng một
kênh Tiktok cho chương trình “Mái ấm gia đình Việt”, tiếp tục lan tỏa
hành trình thiện nguyện cho trẻ em mồ côi. “Mái ấm gia đình Việt” là
chuyến xe nhân văn tiếp nối chuỗi hành trình thiện nguyện đã giúp đỡ cho
hơn 2.000 trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt ở các mái ấm, nhà mở, trường
giáo dưỡng, làng trẻ em SOS,… do Tập đoàn Hoa Sen tổ chức thường
niên hơn 10 năm qua. Bắt đầu với phiên bản truyền hình thực tế được
phát sóng trên kênh HTV7, chương trình không chỉ là nơi trẻ mồ côi được
chở che bằng tình yêu thương mà còn là mái nhà chung – nơi gặp gỡ, gắn
kết những trái tim kiên cường chưa bao giờ chùn bước trước khó khăn,
nghịch cảnh. Qua 13 tập phát sóng, hàng triệu khán giả đã không thể
kiềm lòng, chực trào nước mắt khi xem những thước phim về hoàn cảnh
của các em nhỏ mồ côi cha, mẹ vì Covid-19. Không dừng lại ở đó, Tập
đoàn muốn tiếp tục mang chương trình ý nghĩa này đến với nhiều người
hơn nữa nên đã xây dựng một kênh Tiktok tên “Hoa Sen group” để đăng
tải những video của chương trình, kêu gọi tinh thần đoàn kết, tiếp tục phát
huy truyền thống “lá lành đùm lá rách”, đặc biệt là ở các bạn trẻ - thế hệ
tương lai của đất nước. Số tiền thưởng này đã hỗ trợ cho các gia đình
bước qua những khó khăn, nâng bước đến trường, chắp cánh cho những
ước mơ của các em nhỏ. Chỉ sau ba tháng đi vào hoạt động, kênh Tiktok
chính thức của Tập đoàn Hoa Sen (Hoa Sen Group) đã đạt được 100.000
người theo dõi, với hơn 50 triệu lượt xem và hàng triệu lượt thảo luận, tương tác tích cực.
Mỗi một tập phát sóng, mỗi một video Tiktok là một câu chuyện chạm tới
trái tim khán giả. Đại dịch đi qua, có lẽ những đứa trẻ ngây thơ, hồn nhiên
là đối tượng chịu nhiều tổn thương, mất mát hơn cả. Việt Nam hiện có
hơn 4.400 trẻ mồ côi vì COVID-19 và ngoài xã hội vẫn còn hàng trăm
ngàn đứa trẻ đang phải chịu cảnh mồ côi, bất hạnh, không nơi nương tựa.
Thiếu vắng hơi ấm tình thương của mẹ, thiếu cả sự dạy bảo ân cần của
cha, các em đã phải học cách tự trưởng thành sớm hơn những đứa trẻ
khác để có thể vươn lên nghịch cảnh và bước tiếp trên chính đôi chân của
mình. Đằng sau những câu chuyện đau lòng của mỗi hoàn cảnh, mảnh đời
tại "Mái ấm gia đình Việt", ý chí kiên cường và nghị lực vượt khó của các
em nhỏ là điều khiến khán giả và cả những người thực hiện chương trình