Trình bày quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về phạm trù “vật chất”, “ý thức” và ý nghĩa phương pháp luận? | Bài tập lớn môn Triết học Mác - Lênin

lOMoARcPSD|47231818
TRƯỜNG ĐẠI HỌC PHENIKAA
KHOA KHOA HỌC CƠ BẢN ⸎⸎⸎⸎⸎
BÀI TẬP LỚN KẾT THÚC HỌC PHẦN TRIẾT HỌC MÁC- LÊNIN Đề số: 01
Đề bài: “Trình bày quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin về phạm trù
“vật chất”, “ý thức” và ý nghĩa phương pháp luận?” Sinh viên : Nguyễn Thị Diệu Linh Lớp :
Triết học Mác – Lê-nin_1_2(15.1FS).17_LT Mã SV : 21011548 Giảng viên hướng :
TS Nguyễn Thị Thu Hường dẫn Năm học : 2021-2022
HÀ NỘI, THÁNG 01/2022 MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1
NỘI DUNG ...................................................................................................... 2
Downloaded by 0136_Tr?n Th?o Vy (maggiecohans274@gmail.com) lOMoARcPSD|47231818
I. CÁC KHÁI NIỆM ....................................................................................... 2
1. Khái niệm vật chất ...................................................................................... 2
2. Khái niệm ý thức ..................................................................................... 3
3. Khái niệm phương pháp luận .................................................................... 3
II. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN VỀ PHẠM TRÙ .... 4
VẬT CHẤT VÀ Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN .................................. 4
1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về phạm trù vật chất ................. 4
2. Phương thức tồn tại của vật chất .............................................................. 5
3. Hình thái tồn tại của vật chất .................................................................... 6
4. Ý nghĩa phương pháp luận ........................................................................ 6
III. QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN VỀ PHẠM TRÙ Ý 7
THỨC VÀ Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN ........................................... 7
1. Nguồn gốc của ý thức .................................................................................. 7
1.1 . Nguồn gốc tự nhiên ................................................................................. 7
1.2 . Nguồn gốc xã hội ..................................................................................... 8
2. Bản chất của ý thức ..................................................................................... 9
3. Kết cấu của ý thức ....................................................................................... 9
4. Ý nghĩa phương pháp luận ...................................................................... 10
KẾT LUẬN .................................................................................................... 10
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 11 Downloaded by
0136_Tr?n Th?o Vy (maggiecohans274@gmail.com) lOMoARcPSD|47231818 LỜI MỞ ĐẦU
Trong thế giới có vô vàn hiện tượng khác nhau vì vậy mà triết học được
ra đời để nghiên cứu hàng loạt các vấn đề đó. Trong đó vấn đề trung tâm, cơ
bản nhất của triết học là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức. Vật chất và ý thức
là hai phạm trù triết học. Xoay quanh chúng là những khái niệm, quan điểm
khác nhau từ các nhà triết học trên thế giới. Tuy nhiên chỉ có quan điểm triết
học Mác- Lênin là hoàn toàn đúng và đầy đủ nhất về phạm trù vật chất, ý thức:
Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó vật chất quyết định ý
thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất.
Để có thể hiểu sâu hơn về hai phạm trù này và ý nghĩa phương pháp luận
của nó nên em đã quyết định chọn đề bài: “Trình bày quan điểm của chủ nghĩa
Mác- Lênin về phạm trù vật chất, ý thức và ý nghĩa phương pháp luận” làm đề
bài tiểu luận của mình. Sau khi nghiên cứu, tìm hiểu từ các nguồn tài liệu, giáo
trình, em đã chia bài tiểu luận ra làm 3 phần: I. Các khái niệm
II. Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về phạm trù vật chất và ý nghĩa phương pháp luận III.
Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về phạm trù ý thức và ý nghĩa phương pháp luận
Do kiến thức chuyên môn còn hạn hẹp, khả năng tìm hiểu vấn đề chưa
được tốt nên bài tiểu luận có thể có những thiếu sót nên em rất mong nhận được
sự góp ý của thầy cô để bải tiểu luận hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn. 1 lOMoARcPSD|47231818 NỘI DUNG I. CÁC KHÁI NIỆM 1.
Khái niệm vật chất
Vật chất với tư cách là phạm trù triết học đã có lịch sử phát triển hơn 2500
năm. Để hiểu rõ hơn về quan điểm của triết học Mác- Lênin về vật chất thì cần
phải tìm hiểu về những quan điểm về vật chất trước Mác. Ngay từ thời cổ đại
hay cận đại thế kỷ XVII- XVIII, xung quanh phạm trù vật chất đã diễn ra không
ít cuộc đấu tranh gay gắt giữa chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duy tâm, đã có
rất nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm này. -
Quan niệm của chủ nghĩa duy tâm: Thừa nhận sự tồn tại của sự vật,
hiện tượng và vật chất nhưng lại phủ nhận đặc tinh tồn tại khách quan của chúng. -
Quan niệm của chủ nghĩa duy vật:
• CNDV thời cổ đại: Các nhà triết học đã đồng nhất vật chất với
dạng vật chất cụ thể, tức là quy vật chất về những vật thể hữu hình,
ví dụ như Talet đã cho rằng vật chất là nước, Anaximenes thì cho
rằng vật chất là không khí… Quan điểm này chỉ mang tính chất trực quan, cảm tính.
• CNDV thời cận đại thế kỷ XVII- XVIII: Các nhà triết học ở thời
kỳ này vẫn không đưa ra được những khái quát triết học đúng đắn,
họ thường đồng nhất vật chất với khối lượng. Quan điểm này mang
tính chất siêu hình, máy móc. -
Quan điểm của triết học Mác- Lênin về vật chất: Trong sự đấu tranh
lại chủ nghĩa duy tâm, thuyết bất khả tri và phê phán chủ nghĩa duy vật duy
hình, máy móc cuối TK XIX- đầu TK XX, C. Mác và Ph. Ăngghen đã đưa ra 2 lOMoARcPSD|47231818
những tư tưởng rất quan trọng về vật chất. Sau đó, V.I. Lênin đã tiến hành tổng
kết toàn diện những thành tựu mới nhất của khoa học. Kế thừa những tư tưởng
trước đó của C.Mác và Ph. Ăngghen cùng với sự phân tích một cách sâu sắc,
Lênin đã định nghĩa: 1“Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại
khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của
chúng ta chép lại, chụp lại, phản ảnh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.
Trên đây là một định nghĩa hoàn chỉnh về vật chất của Lênin mà cho đến
nay các nhà khoa học hiện đại coi đó là một định nghĩa kinh điển. 2. Khái niệm ý thức
Ý thức là một trong hai phạm trù cơ bản của triết học được các nhà triết
học quan tâm, nghiên cứu. Theo quan điểm của triết học Mác- Lênin, ý thức
không tồn tại độc lập với vật chất, ý thức là sản phẩm của một dạng vật chất có
tổ chức cao là bộ não con người. Ý thức tồn tại dưới nhiều trạng thái khác nhau
như: trí nhớ, suy nghĩ, cảm xúc, niềm tin,… Tất cả những trạng thái tinh thần
diễn ra trong đầu óc con người đều được gọi là ý thức. 3.
Khái niệm phương pháp luận
Phương pháp luận là hệ thống cơ sở lý luận cho phương pháp nghiên cứu,
hệ thống các quan điểm chỉ đạo con người trong việc tìm tòi, xây dựng và vận
dụng phương pháp trong hoạt động nhận thức, thực tiễn để giải quyết vấn đề đã
đặt ra để có hiệu quả cao.
1 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021). Giáo trình Triết học Mác- Lênin, Nhà xuất bản chính trị quốc gia sự thật Hà Nội, trang 128. 3 lOMoARcPSD|47231818 II.
QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN VỀ PHẠM TRÙ
VẬT CHẤT VÀ Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN
1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về phạm trù vật chất
Theo như định nghĩa về phạm trù vật chất của Lênin thì có ba nội dung sau: -
Một là: Vật chất là thực tại khách quan- cái tồn tại hiện thực bên
ngoài ý thức và không lệ thuộc vào ý thức.
Cần phân biệt “vật chất” với tư cách là phạm trù triết học với những dạng
biểu hiện của vật chất. Vật chất với tư cách là phạm trù triết học là kết quả của
sự khái quát và trừu tượng với những “hạt nhân cảm tính”. Lênin cho rằng vật
chất vốn tự nó có, không thể tiêu tan được, không sinh ra, không mất đi, nó tồn
tại bên ngoài và không lệ thuộc vào cảm giác, ý thức con người. Không phải là
khi con người ý thức được một cái gì đó thì nó là vật chất mà vật chất đã là một
cái tồn tại khách quan. Vì vậy không thể đồng nhất vật chất nói chung với những
dạng cụ thể của vật chất như các nhà duy vật thời cổ đại, cận đại đã làm. -
Hai là: Vật chất là cái mà khi tác động vào các giác quan con
người thì đem lại cho con người cảm giác.
Vật chất chất luôn biểu hiện sự tồn tại của mình dưới dạng các thực thể.
Các thực thể này khi tác động trực tiếp hay gián tiếp vào các giác quan sẽ đem
lại cho con người những cảm giác. Mặc dù không phải mọi sự vật, hiện tượng
trong thế giới khi tác động lên giác quan của con người đều sẽ đem lại cho con
người cảm giác. Song, nếu nó tồn tại khách quan, hiện thực ở bên ngoài và
không lệ thuộc vào ý thức của con người thì nó vẫn là vật chất. 4 lOMoARcPSD|47231818 -
Ba là: Vật chất là cái mà ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ảnh của nó.
Vật chất là cái có thể gây nên cảm giác ở con người khi nó trực tiếp hay
gián tiếp tác động đến giác quan của con người, ý thức của con người là sự phản
ảnh đối với vật chất, còn vật chất là cái được ý thức phản ánh. 2.
Phương thức tồn tại của vật chất
Chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng vật chất tồn tại bằng vận động.
Trước hết ta phải hiểu vận động là gì? Vận động là tất cả sự thay đổi và mọi
quá trình diễn ra trong vũ trụ, kể từ sự thay đổi vị trí đơn giản cho đến tư duy.
Vận động là hình thức tồn tại của vật chất, không ở đâu và ở nơi nào lại có thể
có vật chất mà không có vận động. Trong vận động và thông qua vận động mà
các dạng vật chất biểu hiện, bộc lộ sự tồn tại của mình. Vận động là thuộc tính
cố hữu và là phương thức tồn tại của vật chất nên nó tồn tại vĩnh viễn, không
thể tạo ra và không mất đi. Một hình thức vận động cụ thể thì có thể mất đi
chuyển hóa thành hình thức vận động khác, còn vận động nói chung thì tồn tại
vĩnh viễn gắn liền với bản chất của vật chất.
Hình thức vận động của vật chất đã được khoa học phát hiện ra với số
lượng rất đa dạng với quy mô, trình độ và tính chất khác nhau. Tuy nhiên, cho
đến nay, vận động được chia thành năm hình thức cơ bản: 2 -
Vận động cơ học: là sự di chuyển vị trí các vật thể trong không gian.
-Vận động vật lý: là vận động của các phân tử, các hạt cơ bản, vận động điện tử,…
-Vận động hóa học: là vận động của các nguyên tử, các quá trình hòa 5 lOMoARcPSD|47231818
2 https://tailieu.vn/doc/quan-diem-cua-triet-hoc-mac-lenin-ve-vat-chat-va-y-nghia-phuong-phap-luan-cua- no711897.html
hợp và phân giải các chất.
-Vận động sinh học: là quá trình trao đổi chất của cơ thể sống với con người.
-Vận động xã hội: là sự thay đổi, thay thế các quá trình xã hội của các hình thái kinh thế, xã hội.
Những hình thức vận động trên đều khác nhau về trình độ, khác nhau về
chất. Trong sự tồn tại của mình, mỗi sự vật có thể gắn liền với nhiều hình thức vận động khác nhau. 3.
Hình thái tồn tại của vật chất
Vật chất là phương thức tồn tại của vật chất thì không gian và thời gian
chính là hình thái tồn tại của vật chất. Mọi tồn tại khách quan đều có vị trí, có
hình thức kết cấu của nó, tất cả thuộc tính đó gọi là không gian. Mọi sự vật đều
ở trạng thái không ngừng biến đổi mà mọi sự biến đổi đều diễn ra có quá trình,
có đồ dài và sự diễn biến nhanh, chậm, tất cả những thuộc tính đó gọi là thời
gian. Không gian và thời gian của vật chất nói chung là vô tận. Bởi không gian
có ba chiều (chiều dài, chiều rộng, chiều cao) mang tính vô tận, thời gian chỉ
có một chiều từ quá khứ đến tương lai mang tính vĩnh cửu.
Không gian và thời gian gắn bó với nhau rất chặt chẽ và gắn liền với vật
chất, là phương thức tồn tại của vật chất. V.I. Lênin đã nhận xét: “Trong thế
giới, không có gì ngoài vật chất đang vận động và vật chất đang vận động không
thể vận động ở đâu ngoài không gian và thời gian”. 4.
Ý nghĩa phương pháp luận
Quan điểm triết học Mác- Lênin về phạm trù vật chất đã giải đáp toàn bộ
vấn đề cơ bản của triết học về vật chất. 6 lOMoARcPSD|47231818 -
Giải quyết triệt để hai mặt trong một vấn đề cơ bản của triết học theo
quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng. -
Khắc phục hạn chế sai lầm của chủ nghĩa duy vật trước Mác về phạm
trù vật chất, bác bỏ tính chất siêu hình, máy móc về quan điểm trước đó. -
Mở đường cho khoa học, các nhà triết học duy vật biện chứng xây
dựng, đi sâu khám phá ra những kết cấu phức tạp hơn của thế giới vật chất. III.
QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN VỀ PHẠM TRÙ
Ý THỨC VÀ Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUẬN
Để hiểu sâu hơn về nguồn gốc ý thức do đâu mà có, bản chất của những
hiện tượng ý thức là gì, triết học Mác- Lênin đã nêu lên quan điểm của mình
về nguồn gốc, bản chất và kết cấu của ý thức như sau: 1.
Nguồn gốc của ý thức
1.1 . Nguồn gốc tự nhiên
Trước Mác cũng đã có rất nhiều nhà khoa học, nhà triết học nêu lên quan
điểm về nguồn gốc tự nhiên của ý thức. Tuy nhiên do còn thiếu sót và trình độ
thời đại đó còn nhiều hạn chế nên những quan niệm về ý thức bị mắc nhiều sai
lầm. Dựa trên những thành tựu khoa học trước đó, chủ nghĩa duy vật biện chứng
khẳng định ý thức là một thuộc tính của vật chất nhưng không phải của mọi
dạng vật chất mà chỉ là thuộc tính của một dạng vật chất sống có tổ chức cao là
bộ óc con người. Ý thức là chức năng của bộ óc con người. Hoạt động ý thức
của con người diễn ra trên cơ sở hoạt động sinh lý thần kinh của bộ óc con người.
Theo Lênin thì phản ánh là thuộc tính chung của mọi dạng vật chất, là
năng lực giữ lại đặc điểm của một sự vật này trên một sự vật khác khi hai sự 7 lOMoARcPSD|47231818
vật đó tác động với nhau. Phản ánh ý thức là hình thức phản ánh cao nhất, có
tính sáng tạo, đặc trưng chỉ cho con người nhờ có bộ não với cấu cấu tinh vi.
Nếu không có bộ não con người, không có sự tác động của hiện thức khách
quan vào bộ óc con người thì không thể có ý thức. Vì vậy, bộ não phát triển
bình thường của con người và sự tác động của hiện thực khách quan vào bộ não
con người là hai yếu tố tự nhiên tất yếu không thể thiếu được để hình thành nên
ý thức. Đó là nguồn gốc tự nhiên của ý thức. Tuy nghiên, nếu chỉ có những yếu
tố tự nhiên thì chưa đủ để hình thành ý thức, mà còn phải có yếu tố xã hội hay
còn gọi là nguồn gốc xã hội của ý thức.
1.2 . Nguồn gốc xã hội
Để cho ý thức ra đời, nguồn gốc tự nhiên là rất quan trọng, không thể
thiếu được, song chưa đủ điều kiện quyết định cho sự ra đời cùng với quá trình
hình thành bộ óc nhờ sự lao động, ngôn ngữ và các mối quan hệ xã hội. Lao
động của con người có tính xã hội nhằm cải tạo tự nhiên, thỏa mãn nhu cầu và
phục vụ mục đích bản thân con người. Nhờ nó mà con người và xã hội loài
người mới hình thành và phát triển. Hoạt động sản xuất không chỉ giúp con
người tồn tại mà còn giúp con người cảm nhận được những đặc tính và ý nghĩa
của các sự vật trong đời sống. Từ đó con người mới có thể hình thành nên ý
thức trong bộ não của mình. Đồng thời, nhờ các mối quan hệ trong xã hội, nhu
cầu trao đổi, tổ chức lao động mà ngôn ngữ ra đời. Ngôn ngữ do nhu cầu của
lao động và nhờ vào lao động mà ý thức. Không có ngôn ngữ thì ý thức không thể tồn tại.
Tóm lại, ý thức vừa có nguồn gốc tự nhiên, vừa có nguồn gốc xã hội. Xét
cả về nội dung và hình thức phản ánh, không có bộ não con người, không có
hiện thực khách quan tác động vào bộ não con người, không có lao động và
ngôn ngữ thì ý thức không thể tồn tại và phát triển được. 8 lOMoARcPSD|47231818 2.
Bản chất của ý thức
Theo quan điểm của triết học Mác- Lênin, ý thức không phải là có sẵn
trong đầu óc con người, cũng không phải là sự phản ánh giản đơn, thụ động,
một chiều thế giới khách quan vào trong đầu óc con người, mà bản chất của ý
thức là sự phản ánh sáng tạo, tích cực chủ động hiện thức khách quan vào bộ
não con người, đồng thời ý thức mang tính xã hội.
Tính sáng tạo của ý thức thể hiện ở chỗ nó không chụp lại một cách thụ
động nguyên xi mà gắn liền với cải biến, quá trình thu nhập thông tin gắn liền
với quá trình xử lý thông tin. Ngoài ra tính sáng tạo của ý thức còn thể hiện ở
khả năng gián tiếp khái quát thế giới khách quan ở quá trình chủ động, tác động vào thế giới đó.
Tính tích cực chủ động của ý thức thể hiện ở quá trình hình thành, phát
triển ý thức là quá trình hoạt động trao đổi thông tin giữa chủ thể và đối tượng phản ánh.
Tính xã hội của ý thức nằm ở sự ra đời của ý thức gắn liền với thực tiễn
xã hội, chịu sự chi phối của đời sống xã hội, của quá trình sản xuất vật chất,
quá trình đấu tranh, học tập, giao tiếp giữa con người với nhau. 3.
Kết cấu của ý thức
Ý thức là hiện tượng phức tạp gồm nhiều bộ phận khác nhau hợp thành
như: tri thức, niềm tin, tìm cảm, lý trí, tự ý thức, vô thức, tiềm thức. Các bộ
phần này không tách rời mà quan hệ chặt chẽ với nhau, trong đó tri thức là quan
trọng nhất, là phương thức tồn tại của ý thức, đồng thời là nhân tố định hướng
đối với sự phát triển và quyết định mức độ biểu hiện của các yếu tố khác. Tri
thức càng lớn con người càng đi sâu vào bản chất của sự vật và cải tạo sự vật có hiệu quả hơn. 9 lOMoARcPSD|47231818 4.
Ý nghĩa phương pháp luận -
Xuất phát từ thế giới khách quan trong nhận thức và hoạt động thực
tiễn: do ý thức chỉ là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan nên trong
nhận thức và hoạt động thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan. Cần
phải chống bệnh chủ quan duy ý chí. -
Phát huy tính tự giác, chủ động của con người: do ý thức là sự phản
ánh tự giác, sáng tạo hiện thực nên cần chống tư tưởng thụ động và chủ nghĩa
giáo điều xa rời thực tiễn. Cần phát huy hết sức trí tuệ, sự nhạy bén của con
người trong học tập, lao động. KẾT LUẬN
Tổng kết lại, nhờ có những quan điểm đúng đắn của chủ nghĩa MácLênin
về phạm trù vật chất, ý thức thì mới có những khái niệm, tư tưởng đúng đắn về
hai vấn đề cơ bản này. Theo triết học Mác- Lênin, phạm trù vật chất và ý thức
là hai phạm trù rộng lớn, tồn tại từ rất lâu và luôn phát triển với yếu tố con
người. Vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, trong đó vật chất quyết
định ý thức, còn ý thức tác động tích cực trở lại vật chất. Ngoài ra những quan
điểm đúng đắn của chủ nghĩa Mác- Lênin còn để lại những ý nghĩa phương
pháp luận rất hữu ích, mở đường cho các nhà khoa học, triết học thời đại sau
tìm kiếm, phát triển hơn nữa về những điều bao la trong thế giới vô tận. Chính
vì sự quan trọng và cần thiết của nó mà em đã chọn đề tài: “Trình bày quan
điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về phạm trù vật chất, ý thức và ý nghĩa phương
pháp luận?”. Trong quá trình làm bài khó tránh khỏi những thiếu sót, sai lầm,
em rất mong được cô góp ý và đánh giá.
Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn cô! 10 lOMoARcPSD|47231818
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2021). Giáo trình Triết học Mắc- Lênin, Nhà
xuất bản chính trị quốc gia sự thật Hà Nội.
2. Triết học kỳ thú - triethoc.info | Triết học +. 2022. Phạm trù vật chất
trong triết học Mác- Lê nin . [trực tuyến] Có tại:
hocmac.html> [Truy cập ngày 20 tháng 1 năm 2022].
3. Tailieu.vn. 2022. Quan điểm của triết học Mac-LêNin về vật chất và
phương pháp luận của nó . [online] Có tại:
va-y-nghia-phuong-phap-luancua -no-711897.html> [Truy cập ngày 20 tháng 1 năm 2022].
4. 2022. Học thuyết về vật chất và ý thức của Chủ nghĩa Mác- Lênin . [trực tuyến] 123docz.net. Có tại:
thuccua-chu-nghia-mac-lenin.htm> [Truy cập ngày 20 tháng 1 năm 2022] . 11