Giáo trình môn Xã hội học đại cương | Giáo trình lưu hành nội bộ 2007 Trường đại học sư phạm kĩ thuật TP. Hồ Chí Minh

ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH GIA G Ù IAO T RÌN Ì H N H XAÕ XAÕ H O H ÄOI IH O H ÏOC C Ñ AÏI AÏ IC ÖÔ C NG N G
Bieân soaïn: TS. TAÏ MINH
Lưu hành nội bộ
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2007 LÔØI NOÙI ÑAÀU
Phaàn 2: Moät soá chuyeân ngaønh Xaõ hoäi hoïc cuï theå;
Phaàn 3: Phöông phaùp vaø kyõ thuaät ñieàu tra Xaõ hoäi hoïc.
Xaõ hoäi hoïc laø moät khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi, veà
Nhaân ñaây, chuùng toâi xin baøy toû loøng caùm ôn Phoù giaùo
heä thoáng caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Tuy coøn laø
sö - Tieán só Traàn Thò Kim Xuyeán, Tröôûng Khoa Xaõ hoäi hoïc,
moät ngaønh khoa hoïc môùi meû ôû nöôùc ta, nhöng trong söï toàn
Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Ñaïi hoïc
taïi vaø phaùt trieån, xaõ hoäi hoïc ñaõ vaø ñang trôû thaønh ngaønh khoa
Quoác gia TP.HCM ñaõ ñoïc vaø ñoùng goùp nhöõng yù kieán quyù
hoïc coù vò trí quan troïng ñoái vôùi taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi
baùu, ñöôïc thöïc hieän trong Lôøi giôùi thieäu cho laàn xuaát baûn ñaàu
soáng xaõ hoäi. Nhöõng tri thöùc nhaäp moân Xaõ hoäi hoïc vaø phöông
tieân cuûa cuoán saùch naøy. Chuùng toâi cuõng xin caùm ôn Tieán só
phaùp luaän cuûa noù ngaøy caøng trôû neân thieát thöïc vaø coù taùc duïng
Tröông Vaên Vyõ, Thaïc só Leâ Vaên Böûu, Thaïc só Taêng Höõu Taân
khoâng nhoû ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Ñaïi hoäi ñaïi bieåu
vaø caùc baïn ñoàng nghieäp, ñaõ ñoäng vieân khích leä vaø coù nhöõng
toaøn quoác laàn X (18/04/2006 – 25/04/2006) cuûa Ñaûng Coäng
yù kieán ñoùng goùp veà maët keát caáu vaø noäi dung cuûa taøi lieäu.
saûn Vieät Nam luoân nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa caùc ngaønh
khoa hoïc, trong ñoù coù khoa hoïc xaõ hoäi – coù yù nghóa cöïc kyø
Maëc duø ñaõ raát coá gaéng trong khi bieân soaïn, cuoán saùch
quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa xaõ hoäi nöôùc ta
naøy khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, mong söï löôïng thöù cuûa hieän nay.
ñoäc giaû vaø mong nhaän ñöôïc nhöõng ñoùng goùp yù kieán töø phía
ñoäc giaû vaø caùc ñoàng nghieäp ñeå saùch
Trong quaù trình bieân soaïn cuoán
Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông
Xaõ hoäi hoïc Ñaïi cöông,
ñöôïc hoaøn thieän hôn trong laàn taùi baûn.
chuùng toâi döïa vaøo chöông trình giaùo duïc Ñaïi hoïc ñaïi cöông
do Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo quy ñònh naêm 1995. Chuùng toâi
cuõng ñaõ coá gaéng tham khaûo, choïn loïc nhieàu nguoàn taøi lieäu Taùc giaû
cuûa caùc taùc giaû trong vaø ngoaøi nöôùc, ñaõ döïa vaøo thöïc tieãn
sinh ñoäng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ôû nöôùc ta trong hôn hai möôi ThS. Taï Minh
naêm ñoåi môùi. Ñaëc bieät, chuùng toâi ñaõ tham khaûo nhöõng taøi
lieäu cuûa Giaùo sö, Tieán só Phaïm Taát Dong, Phoù giaùo sö - Tieán
só Nguyeãn An Lòch, Phoù giaùo sö - Tieán só Nguyeãn Minh Hoøa,
Tieán só Vuõ Quang Haø cuøng moät soá taøi lieäu cuûa caùc taùc giaû khaùc.
Cuoán Xaõ hoäi hoïc Ñaïi cöông goàm ba phaàn:
Phaàn 1: Khaùi quaùt lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån Xaõ hoäi hoïc; 3 4 BAØI 1
LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH XAÕ HOÄI HOÏC PHAÀN I
I. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC XAÕ HOÄI HOÏC
Xaõ hoäi hoïc laø moät ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu
veà con ngöôøi vôùi tö caùch laø chuû theå xaõ hoäi. Nghieân cöùu caùch
thöùc öùng xöû vaø quan heä cuûa con ngöôøi trong caùc nhoùm xaõ LAØ MOÄT KHOA HOÏC
hoäi, trong caùc coäng ñoàng vaø caùc toå chöùc hình thaønh neân xaõ hoäi.
Thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc coù nguoàn goác töø chöõ La tinh
Societas nghóa laø xaõ hoäi vaø chöõ Hy Laïp Logos coù nghóa laø
hoïc thuyeát. Xaõ hoäi hoïc cuõng coù nghóa laø lyù thuyeát veà xaõ hoäi.
Ñaây laø moät ngaønh khoa hoïc môùi ra ñôøi, coøn raát non treû so vôùi
caùc khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Laàn ñaàu tieân thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc
ñöôïc coâng boá naêm 1839 bôûi Auguste Comte (1798 - 1857),
moät nhaø trieát hoïc ngöôøi Phaùp, ngöôøi saùng laäp ra “chuû nghóa
thöïc chöùng”. OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân khôûi xöôùng ra
ngaønh khoa hoïc naøy, vaø ñöôïc coi laø cha ñeû, laø thuyû toå cuûa ngaønh Xaõ hoäi hoïc.
Hôn moät theá kyû qua, Xaõ hoäi hoïc ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt
trieån quan troïng vaø noù ñaõ thu ñöôïc moät soá thaønh töïu to lôùn
treân theá giôùi, coù taùc duïng khoâng nhoû trong ñôøi soáng xaõ hoäi.
Ñaëc bieät Xaõ hoäi hoïc ñöôïc aùp duïng vaø phaùt trieån maïnh ôû caùc
nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. Lyù luaän Xaõ hoäi hoïc ñaõ thaâm
nhaäp vaøo caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, trôû neân thaân
thuoäc vôùi moïi taàng lôùp nhaân daân thoâng qua heä thoáng giaùo
duïc cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng. Ñaây cuõng laø moân 5 6
khoa hoïc baét buoäc ñoái vôùi sinh vieân ôû baäc ñaïi hoïc vaø cao
Thöù nhaát, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu nhaän ñaúng.
thöùc xaõ hoäi. Con ngöôøi laø moät thöïc theå xaõ hoäi, con ngöôøi toàn
Söï phaùt trieån cuûa Xaõ hoäi hoïc luoân gaén lieàn vôùi söï phaùt
taïi vaø phaùt trieån trong xaõ hoäi. Vaø, trong tieán trình lòch söû con
trieån cuûa xaõ hoäi. Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, caøng vaên minh thì
ngöôøi luoân muoán tìm hieåu thöïc chaát moái quan heä giöõa ngöôøi
yeâu caàu hieåu bieát veà Xaõ hoäi hoïc caøng caàn thieát, vì noù luoân
vôùi ngöôøi trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Do vaäy, xaõ hoäi ñöôïc taïo ra
trang bò nhöõng tri thöùc tieán boä cho söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi,
bôûi caùc quan heä xaõ hoäi. Ñoù laø moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi
cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi con ngöôøi cuøng vôùi moái quan heä cuûa noù.
ngöôøi ñöôïc hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng thöïc tieãn.
Cuøng vôùi caùc ngaønh khoa hoïc khaùc, Xaõ hoäi hoïc ñaõ chæ ra
Trong vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, caûi
nhöõng con ñöôøng, nhöõng bieän phaùp, caùch thöùc hoaøn thieän,
taïo xaõ hoäi thì con ngöôøi phaûi nhaän thöùc ñöôïc xaõ hoäi, hieåu bieát
phaùt trieån caùc maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi cho phuø hôïp vôùi quy
ñöôïc xaõ hoäi vaø phaûi coù nhöõng kieán thöùc phong phuù veà moät xaõ
luaät vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi.
hoäi heát söùc ña daïng. Xaõ hoäi hoïc phaûi nhaän thöùc vaø nghieân cöùu
xaõ hoäi môùi coù phöông caùch ñeå bieán ñoåi chuùng nhaèm muïc ñích
ÔÛ Vieät Nam, khoa hoïc xaõ hoäi coøn raát môùi meû nhöng noù
phuïc vuï con ngöôøi. Khi nhaän thöùc moät xaõ hoäi cuï theå phaûi döïa
ñaõ coù nhöõng taùc duïng nhaát ñònh trong vieäc nhaän thöùc vaø öùng
theo quan ñieåm lòch söû, cuï theå vaø caên cöù vaøo nhöõng tieâu chí
duïng vaøo quaûn lyù xaõ hoäi, quaûn lyù ñaát nöôùc, trong söï nghieäp
vaên hoùa, daân cö, daân toäc vaø ñöôøng loái, chính saùch cuûa moät
coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc treân taát caû caùc lónh
quoác gia cuï theå. Ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi phaûn aùnh trung thöïc,
vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Hôn luùc naøo heát, trong ñieàu kieän
thöïc traïng xaõ hoäi raát phöùc taïp, ña daïng vaø phaûi tính ñeán ñaëc
hieän nay, muoán hoaøn thaønh söï nghieäp ñoù caàn phaûi phaùt huy
ñieåm ñaëc thuø cuûa moãi quoác gia, moãi daân toäc cuï theå trong ñieàu
ñöôïc vai troø cuûa nhaân toá con ngöôøi, trong ñôøi soáng xaõ hoäi caàn
kieän vaø hoaøn caûnh cuï theå.
phaûi khoâng ngöøng hoaøn thieän caùc moái quan heä xaõ hoäi, Marx
ñaõ cho raèng: Söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, theå hieän ra tröôùc heát laø
Thöù hai, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu hoaït
hieän thöïc caûi taïo thöïc tieãn cuûa con ngöôøi vaø hoaït ñoäng cuûa
ñoäng thöïc tieãn. Thöïc tieãn cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi laø heát söùc
quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ñöôïc quy ñònh bôûi tieán trình
phong phuù. Xaõ hoäi hoïc luoân gaén lieàn vôùi söï vaän haønh cuûa cuûa lòch söû.
moät xaõ hoäi cuï theå, luoân gaén lieàn vôùi quaù trình hoaït ñoäng thöïc
tieãn cuûa con ngöôøi treân taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ
Laø moät moân khoa hoïc veà xaõ hoäi, moân khoa hoïc nghieân
hoäi. Xaõ hoäi hoïc laø moät khoa hoïc xuaát phaùt töø thöïc tieãn vaø chæ
cöùu veà caùc quan heä xaõ hoäi, noù ra ñôøi do yeâu caàu cuûa baûn
coù döïa vaøo thöïc tieãn thì noù môùi thöïc hieän ñöôïc caùc nhu caàu
thaân söï vaän ñoäng xaõ hoäi, ñaëc bieät laø trong nhöõng boái caûnh xaõ khaùc.
hoäi coù nhieàu bieán ñoäng. Laø moân khoa hoïc nghieân cöùu veà con
ngöôøi, veà caùch öùng xöû vaø quan heä cuûa con ngöôøi trong caùc
Thöù ba, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu phaùt
nhoùm, caùc toå chöùc xaõ hoäi, söï ra ñôøi cuûa Xaõ hoäi hoïc nhaèm ñaùp
trieån cuûa baûn thaân söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi ngaøy caøng ña
öùng ba nhu caàu caên baûn sau ñaây:
daïng, phong phuù vaø heát söùc phöùc taïp nhaèm giaûi quyeát nhöõng
vaán ñeà do cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi ñaët ra. 7 8
II. ÑIEÀU KIEÄN VAØ TIEÀN ÑEÀ RA ÑÔØI CUÛA XAÕ HOÄI
Söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò ñaõ laøm ñaûo loän traät töï vaø thoùi HOÏC
quen cuûa coäng ñoàng. Söï caùch bieät giöõa thaønh thò vaø noâng
thoân ñaõ laøm thay ñoåi moái quan heä ñaõ oån ñònh töø laâu maø con
1. Ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi
ngöôøi ñaõ gaén boù vôùi coäng ñoàng. Söï thay ñoåi ñoù laøm cho con
Ñeå cho Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi thì noù phaûi hoäi ñuû ba ñieàu
ngöôøi baên khoaên veà töông lai, suy nghó veà söï oån ñònh cuûa traät
kieän vaø tieàn ñeà. Ñoù laø ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi, laø ñieàu kieän töï xaõ hoäi.
cô baûn nhaát, noù phaûn aùnh thöïc traïng kinh teá - xaõ hoäi trong
Caùc yeáu toá treân ñaõ ñaët ra cho caùc nhaø khoa hoïc caàn
ñieàu kieän hoaøn caûnh lòch söû cuï theå – nhöõng dieãn bieán vaø bieán
phaûi nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát nhöõng böùc xuùc aáy, ñeå tìm hieåu
ñoäng dieãn ra trong ñôøi soáng xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa. Ñoù laø
xaõ hoäi vaø xem baûn chaát xaõ hoäi laø gì. Ñoù laø moät trong nhöõng
cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå töø nhöõng naêm giöõa theá
ñieàu kieän ñeå Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi.
kyû XVIII ôû chaâu AÂu ñaõ thuùc ñaåy neàn saûn xuaát tö baûn chuû
nghóa phaùt trieån. Ñoù laø quaù trình coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi,
2. Ñieàu kieän chính trò
ñaëc bieät laø cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh töø giöõa
Cuoäc caùch maïng tö saûn noå ra ôû Haø Lan, vaø ñaëc bieät laø
theá kyû XVIII ñeán ñaàu theá kyû XIX, ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån ñoâ
ôû nöôùc Anh (1642 - 1648), baùo hieäu giôø caùo chung cuûa cheá
thò moät caùch nhanh choùng, töø ñoù ñaõ hình thaønh neân caùc trung
ñoä phong kieán chaâu AÂu ñaõ ñeán. Tieâu bieåu laø cuoäc Ñaïi caùch
taâm coâng nghieäp, trung taâm thöông maïi vaø keùo theo söï hình
maïng Tö saûn Phaùp (1789 - 1794), aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñôøi
thaønh caùc taàng lôùp daân cö môùi, hình thaønh neân caùc nhoùm xaõ
soáng xaõ hoäi - ñoøn quyeát ñònh tieâu dieät cheá ñoä phong kieán
hoäi, caùc coäng ñoàng xaõ hoäi khaùc nhau.
chaâu AÂu. Ñoù laø moät cuoäc caùch maïng trieät ñeå, ñaäp tan cheá ñoä
Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå, ñoâ thò ñöôïc hình
quaân chuû chuyeân cheá cuûa xaõ hoäi phong kieán, laø hoài chuoâng
thaønh, taïo ra nhöõng söï chuyeån dòch daân cö heát söùc to lôùn,
keát thuùc ñeâm tröôøng Trung coå ôû chaâu AÂu. Noù ñaõ ñöa ra caùc
maâu thuaãn giai caáp, maâu thuaãn daân toäc vaø nhöõng quan heä xaõ
vaán ñeà veà xaõ hoäi môùi meû: Töï do - Bình ñaúng - Baùc aùi... Noù
hoäi heát söùc phöùc taïp. Ñoàng thôøi, do aûnh höôûng cuûa cuoäc caùch
taïo ra baàu khoâng khí töï do cho nhoùm trí thöùc vaø laøm xuaát
maïng coâng nghieäp, chuû nghóa tö baûn phaùt trieån ôû moät trình
hieän nhöõng tö töôûng tieán boä, hoï coù caùch nhìn khoa hoïc ñoái
ñoä nhaát ñònh ñaõ daãn tôùi söï thay ñoåi chung veà cô caáu xaõ hoäi,
vôùi xaõ hoäi - töï nhieân, hoï giaûi thích theá giôùi moät caùch khoa
laøm tan vôõ xaõ hoäi noâng thoân truyeàn thoáng thôøi phong kieán,
hoïc, giaûi thích xaõ hoäi baèng nhöõng quy luaät cuûa chính noù. Ñaây
laøm thay ñoåi caû loái soáng daãn tôùi söï phaân hoùa giaøu ngheøo vaø
laø moät tieàn ñeà ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc nhaèm xem xeùt quaù khöù,
söï baát bình ñaúng xaõ hoäi. Trong xaõ hoäi thì tình traïng ngheøo
giaûi quyeát hieän taïi, döï baùo cho töông lai vaø moâ taû, xem xeùt
naøn, quaãn baùch, cuøng cöïc cuûa taàng lôùp lao ñoäng, lao ñoäng bò
xaõ hoäi treân cô sôû khoa hoïc.
boùc loät vaø laïm duïng nhaát laø ñoái vôùi phuï nöõ vaø treû em. Caùc
Nhö vaäy, nhöõng bieán ñoåi chính trò - xaõ hoäi ñaõ laøm thay
khu nhaø oå chuoät cuûa daân ngheøo xuaát hieän, cuøng vôùi söï ñoài
ñoåi theá cheá chính trò, traät töï xaõ hoäi ôû chaâu Aâu, quyeàn löïc
baïi cuûa boä maùy quan lieâu.
chính trò ñaõ chuyeån sang tay giai caáp tö saûn, ñaõ goùp phaàn 9 10
cuûng coá vaø phaùt trieån chuû nghóa tö baûn. Trong boái caûnh ñoù,
4. YÙ nghóa cuûa söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc
caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi vaø caùc nhaø xaõ hoäi hoïc ñaõ ra söùc mieâu
Söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc ñaõ coù moät vò trí vaø yù nghóa cöïc
taû, tìm hieåu caùc quaù trình, hieän töôïng xaõ hoäi ñeå giaûi thích
kyø quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc cuøng vôùi
nhöõng bieán ñoäng ñang dieãn ra trong xaõ hoäi.
caùc ngaønh khoa hoïc khaùc trang bò cho chuùng ta nhöõng tri thöùc
khoa hoïc, nhöõng hieåu bieát ñeå nhaän thöùc caùc quy luaät khaùch
3. Tieàn ñeà khoa hoïc - trí thöùc
quan cuûa thöïc tieãn xaõ hoäi, qua ñoù nhaän bieát söï vaän ñoäng cuûa
Cuøng vôùi nhöõng bieán ñoäng dieãn ra trong ñôøi soâng kinh
heä thoáng caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa caùc nhoùm vaø coäng ñoàng
teá - chính trò - xaõ hoäi, ñoù laø söï phaùt trieån tri thöùc cuûa nhaân
xaõ hoäi. Ñoàng thôøi xaõ hoäi hoïc trang bò nhöõng tri thöùc nhaèm
loaïi thôøi coå nhö toaùn hoïc cuûa Pithagore, hình hoïc cuûa Ocloid,
hieåu bieát veà con ñöôøng vaø caùc bieän phaùp ñeå ñaït ñöôïc muïc
vaät lyù cuûa Arsimes ñaõ ñöôïc khoâi phuïc laïi sau ñeâm tröôøng
ñích caûi taïo theá giôùi, caûi taïo hieän thöïc phuïc vuï con ngöôøi,
Trung coå. Veà khoa hoïc xaõ hoäi cuõng nhö nhöõng tö töôûng cuûa
ñaëc bieät nhöõng noäi dung tri thöùc cuûa Xaõ hoäi hoïc giuùp cho moãi
Aristote, Platon, Decarte, ñaõ ñöôïc caùc nhaø tö töôûng keá thöøa
caù nhaân nhaän thöùc vaø traùnh ñöôïc boán ñieàu:
vaø phaùt huy. Do söï phaùt trieån cuûa trí thöùc nhaân loaïi daãn tôùi
söï phaân hoùa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nhau. Trong ñoù coù
 Chôù noùi ñieàu traùi leã
ngaønh xaõ hoäi hoïc. Noù laø moät nhu caàu, moät tieàn ñeà ñeå xaõ hoäi
 Chôù nghe ñieàu traùi leã hoïc ra ñôøi.
 Chôù xem ñieàu traùi leã
Toùm laïi, cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå vaøo
 Chôù laøm ñieàu traùi leã
giöõa theá kyû XVIII ñaõ taïo neân moät söï ñaûo loän gheâ gôùm trong
xaõ hoäi. Söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaõ taïo ñieàu kieän cho chuû
III. NHÖÕNG NHAØ XAÕ HOÄI HOÏC TIEÀN BOÁI
nghóa tö baûn phaùt trieån. Söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaõ taïo neân
caùc ñoâ thò lôùn, taïo neân söï chuyeån dòch daân cö khoång loà cuøng
1. Xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte (1798–1857)
vôùi maâu thuaãn giai caáp, maâu thuaãn daân toäc caêng thaúng. Caùc
OÂng laø nhaø lyù thuyeát xaõ hoäi, nhaø thöïc chöùng luaän ngöôøi
quan heä xaõ hoäi ngaøy caøng phöùc taïp, ña daïng, xaõ hoäi bieán ñoäng,
Phaùp, ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc. OÂng hoïc ôû
khuûng hoaûng veà kinh teá, chính trò, xaõ hoäi luoân dieãn ra. Ñeå quaûn
tröôøng töø naêm 1807 vaø ñaõ ñaäu caùc kyø thi Toaùn hoïc vaø caùc
lyù moät xaõ hoäi nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi coù moät ngaønh khoa hoïc ñoùng
moân Xaõ hoäi nhaân vaên moät caùch xuaát saéc. OÂng ñaõ coù thôøi gian
vai troø nhö moät baùc só khaùm beänh cho cô theå soáng xaõ hoäi vaø tieán
laø thö kyù cho Saint-Simon, chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng
tôùi giaûi phaãu caùc maët, caùc lónh vöïc. . Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi ñaùp öùng
Phaùp, töø 1817 ñeán 1824. OÂng ñaõ chòu söï aûnh höôûng cuûa Trieát
nhöõng nhu caàu böùc xuùc ñoù.
hoïc AÙnh saùng (Phuïc höng) vaø cuõng laø ngöôøi chöùng kieán
nhöõng bieán ñoäng chính trò xaõ hoäi, caùc cuoäc caùch maïng coâng
nghieäp vaø nhöõng cuoäc xung ñoät giöõa khoa hoïc vaø toân giaùo ôû
Phaùp. Caùc taùc phaåm chính: Trieát hoïc thöïc chöùng, xuaát baûn 11 12
1830 - 1842 (nhieàu taäp) vaø Heä thoáng Chính trò hoïc thöïc
 Tónh hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu veà traät töï xaõ hoäi, cô caáu
chöùng, xuaát baûn 1851 - 1854.
xaõ hoäi, caùc thaønh phaàn vaø moái lieân heä cuûa chuùng: ñôn vò cô
Phöông phaùp luaän cô baûn cuûa A.Comte laø coi Xaõ hoäi
baûn nhaát, sô ñaúng nhaát cuûa xaõ hoäi chính laø gia ñình vaø oâng
hoïc laø khoa hoïc veà caùc quy luaät toå chöùc xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc
ñöa ra caùch giaûi quyeát nhaán maïnh tôùi vai troø cuûa Nhaø nöôùc,
phaûi höôùng tôùi söï tìm ra nhöõng quy luaät khaùi quaùt phaûn aùnh
yeáu toá vaên hoùa, tinh thaàn xaõ hoäi.
moái quan heä caên baûn nhaát cuûa caùc söï vaät, caùc hieän töôïng
 Ñoäng hoïc xaõ hoäi laø nghieân cöùu caùc quy luaät bieán
trong xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc phaûi coù nhieäm vuï goùp phaàn toå chöùc
ñoåi xaõ hoäi trong caùc heä thoáng xaõ hoäi theo thôøi gian. OÂng
laïi xaõ hoäi vaø laäp laïi traät töï xaõ hoäi döïa vaøo caùc quy luaät toå
ñöa ra quy luaät ba giai ñoaïn ñeå giaûi thích söï phaùt trieån cuûa
chöùc vaø bieán ñoåi xaõ hoäi baèng phöông phaùp luaän cuûa chuû
heä thoáng cô caáu xaõ hoäi: nghóa thöïc chöùng.  Thaàn hoïc;
Tö töôûng chuû yeáu trong xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte  Sieâu hình;
laø söï ñoaïn tuyeät vôùi tö duy töï bieän thuaàn tuùy vaø noù ñaõ hình
thaønh neân nhöõng tri thöùc thöïc chöùng ñeå xem xeùt, nhìn nhaän  Thöïc chöùng.
nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi lieân quan ñeán con ngöôøi. OÂng luoân nhaán
OÂng cho raèng moãi giai ñoaïn tröôùc laø ñieàu kieän phaùt trieån
maïnh ñeán vò trí vai troø cuûa toå chöùc xaõ hoäi vaø laäp laïi traät töï xaõ
cuûa moãi giai ñoaïn sau. ÔÛ giai ñoaïn thöïc chöùng, nhôø naém vöõng
hoäi theo ñuùng khuoân maãu haønh vi.
vaø giaûi thích coù khoa hoïc söï vaän haønh cuûa xaõ hoäi maø con
ngöôøi kieåm soaùt, quaûn lyù baèng caùch tuaân thuû vaø vaän duïng
Theo oâng, Xaõ hoäi hoïc cuõng gioáng nhö Khoa hoïc töï
ñöôïc caùc quy luaät cuûa Tónh vaø Ñoäng hoïc xaõ hoäi vaø caùc nhaø trí
nhieân, nhö Vaät lyù, Sinh hoïc trong vieäc vaän duïng caùc phöông
phaùp luaän nghieân cöùu ñeå tìm ra baûn chaát cuûa xaõ hoäi, oâng goïi
thöùc coù khaû naêng ñoùng vai troø thuû lónh, laõnh ñaïo vaø quaûn lyù xaõ
hoäi. Xaõ hoäi hoïc coù nhieäm vuï ñaùp öùng nhu caàu nhaän thöùc, nhu
Xaõ hoäi hoïc laø Vaät lyù Xaõ hoäi. OÂng phaân loaïi caùc phöông phaùp
Xaõ hoäi hoïc thaønh boán nhoùm:
caàu giaûi thích nhöõng bieán ñoåi xaõ hoäi, goùp phaàn laäp laïi traät töï oån ñònh xaõ hoäi.  Quan saùt;
2. Xaõ hoäi hoïc cuûa Karl Marx (1818 - 1883)  Thöïc nghieäm;
Laø nhaø trieát hoïc, nhaø lyù luaän cuûa phong traøo Coäng saûn  So saùnh;
vaø coâng nhaân theá giôùi vaø laø nhaø saùng laäp chuû nghóa coäng saûn  Phaân tích lòch söû.
khoa hoïc, laø nhaân vaät ñoùng vai troø quan troïng trong lòch söû
Vaät lyù Xaõ hoäi hoïc cuûa oâng ñöôïc hôïp thaønh töø hai boä
phaùt trieån cuûa Xaõ hoäi hoïc, Marx khoâng ñeå laïi moät lyù thuyeát
phaän chính: Tónh hoïc xaõ hoäi vaø Ñoäng hoïc xaõ hoäi (cô theå xaõ
hoaøn chænh veà Xaõ hoäi hoïc nhöng toaøn boä di saûn ñoà soä cuûa hoäi).
Marx ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán Xaõ hoäi hoïc, ñaëc bieät laø hoïc
thuyeát veà hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi. 13 14
Marx ñaõ chöùng kieán moät traät töï xaõ hoäi tö baûn vôùi moät
 Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Coäng saûn nguyeân thuûy;
thieåu soá ngöôøi laø giai caáp tö saûn boùc loät, aùp böùc, thoáng trò ña
soá ngöôøi khaùc laø giai caáp coâng nhaân. Töø ñoù, Marx ñaõ coù heä
 Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Chieám höõu noâ leä;
thoáng quan ñieåm phaûn aùnh saâu saéc nhöõng bieán ñoåi cuûa theá
 Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Phong kieán;
kyû 19 vôùi caùc cuoäc caùch maïng chính trò, coâng nghieäp hoùa tö
 Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Tö baûn chuû nghóa; baûn chuû nghóa.
 Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Coäng saûn chuû nghóa.
Marx ñaõ phaân tích söï vaän ñoäng xaõ hoäi, ñaõ chæ ra quy
luaät phaùt trieån lòch söû cuûa xaõ hoäi. Marx cho cô sôû cuûa söï
Quy luaät phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi ñöôïc laøm saùng toû qua
phaân hoùa xaõ hoäi thaønh caùc giai caáp laø caùc moái quan heä xaõ
heä thoáng caùc khaùi nieäm, phaïm truø cuûa chuû nghóa duy vaät lòch
hoäi, ôû ñoù haøm chöùa nhöõng xung ñoät ñoái khaùng. Maâu thuaãn
söû nhö: Tö lieäu saûn xuaát, Quan heä xaõ hoäi, Löïc löôïng saûn
giai caáp, ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc cuûa lòch söû, cuûa söï
xuaát, Phöông thöùc saûn xuaát, Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi... Ñaëc phaùt trieån xaõ hoäi.
bieät laø quan nieäm veà baûn chaát cuûa xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñöôïc
baét nguoàn tö trong quaù trình saûn xuaát, trong caùc hoaït ñoäng
Cuoäc ñôøi cuûa Marx laø quaù trình keát hôïp giöõa nghieân
saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát ñeå phaùt huy naêng löïc cuûa con
cöùu khoa hoïc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn. Vôùi hai phaùt kieán vó ñaïi ngöôøi trong xaõ hoäi.
cuûa Marx vaø Engels laø lyù luaän veà giaù trò thaëng dö vaø chuû
nghóa duy vaät lòch söû, Marx ñaõ chuyeån töø chuû nghóa duy taâm
Ngoaøi ra, Marx coøn ñeà caäp ñeán moät loaït vaán ñeà xaõ hoäi
sang chuû nghóa duy vaät, töø ngöôøi daân chuû sang ngöôøi coäng
nhö khaùi nieäm tha hoùa, moái quan heä giöõa ñôøi soáng kinh teá
saûn. Lyù luaän chuû nghóa duy vaät lòch söû laø lyù luaän vaø phöông
vôùi caùc ñònh cheá xaõ hoäi khaùc, quan heä giöõa cô sôû haï taàng vaø
phaùp luaän cuûa Xaõ hoäi hoïc maùc-xít.
kieán truùc thöôïng taàng, phaân hoùa xaõ hoäi, hoân nhaân gia ñình,
ñoâ thò, noâng thoân qua moät loaït taùc phaåm, tieâu bieåu laø:
Nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc caàn phaân tích con ngöôøi saûn
xuaát ra caùc phöông tieän ñeå sinh toàn nhö theá naøo? Nhöõng ñieàu
 Heä tö töôûng Ñöùc, 1845;
kieän naøo caûn trôû nhöõng naêng löïc cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi?
 Söï khoán cuøng cuûa Trieát hoïc, 1847;
Marx cho raèng sôû höõu tö nhaân veà tö lieäu saûn xuaát seõ daãn ñeán
söï baát bình ñaúng vaø phaân taàng xaõ hoäi. Do vaäy, caàn phaûi xoùa
 Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn, 1848;
boû cheá ñoä sôû höõu tö nhaân vaø thay vaøo ñoù laø cheá ñoä sôû höõu xaõ
 Tö baûn luaän, 1867, 1885, 1894.
hoäi (toaøn daân vaø taäp theå) ñeå xaây döïng xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh.
3. Xaõ hoäi hoïc cuûa Herbert Spencer (1820 - 1903)
Veà quy luaät phaùt trieån cuûa lòch söû, Marx ñaõ chæ raèng
OÂng laø nhaø Xaõ hoäi hoïc ngöôøi Anh soáng trong tình hình
lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi traûi qua naêm hình thaùi kinh teá - xaõ
chính trò - xaõ hoäi Anh theá kyû 19 khoâng coù nhieàu bieán ñoäng hoäi:
gay gaét nhö ôû Phaùp. OÂng ñaõ phaùt trieån “Lyù thuyeát Xaõ hoäi”
vaøo naêm 1876. Do aûnh höôûng thuyeát tieán hoùa Darwin (1809 - 15 16
1882), oâng ñöa ra quan ñieåm tieán hoùa xaõ hoäi. OÂng giaûi thích:
söï bieán chuyeån xaõ hoäi, oâng cho raèng tieán hoùa laø moät quaù
chæ coù caùc caù nhaân naøo, heä thoáng xaõ hoäi naøo coù khaû naêng
trình töï nhieân vaø söï tieán hoùa khoâng laøm caûn trôû böôùc tieán cuûa
thích nghi nhaát vôùi moâi tröôøng xung quanh thì môùi coù theå toàn nhaân loaïi.
taïi ñöôïc trong cuoäc ñaáu tranh sinh toàn.
4. Xaõ hoäi hoïc cuûa Emile Durkheim (1858 - 1917)
Spencer coi xaõ hoäi nhö laø moät cô theå soáng, cuõng nhö
moïi hieän töôïng töï nhieân, xaõ hoäi vaän ñoäng vaø phaùt trieån theo
OÂng laø nhaø Xaõ hoäi hoïc noåi tieáng ngöôøi Phaùp, laø nhaø
quy luaät. OÂng cho raèng nguyeân lyù cô baûn nhaát cuûa Xaõ hoäi
khoa hoïc chuyeân ngaønh ñaàu tieân trong lòch söû Xaõ hoäi hoïc,
hoïc laø nguyeân lyù tieán hoùa. Caùc xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaùt trieån
ngöôøi ñaët neàn taûng xaây döïng chuû nghóa chöùc naêng vaø chuû
tuaân theo nhöõng quy luaät tieán hoùa töø xaõ hoäi coù cô caáu nhoû,
nghóa cô caáu vaø laø nhaø Xaõ hoäi hoïc caû töø cô sôû khoa hoïc laãn
ñôn giaûn, chuyeân moân hoùa thaáp, khoâng oån ñònh, deã phaân raõ
chính trò. OÂng laø ngöôøi coù coâng ñaàu tieân ñöa khoa hoïc xaõ hoäi
ñeán xaõ hoäi coù cô caáu lôùn, phöùc taïp, chuyeân moân hoùa cao, coù
hoïc vaøo nghieân cöùu giaûng daïy trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc ôû
söï lieân keát beàn vöõng vaø oån ñònh.
Phaùp. Trong thôøi kyø laøm vieäc ôû Bordeaux, oâng ñaõ cho ra ñôøi
OÂng cho raèng caùc hieän töôïng, quaù trình xaõ hoäi luoân gaén ba taùc phaåm quan troïng:
lieàn vôùi caùc caù nhaân vôùi taát caû caùc ñaëc ñieåm veà ñoäng cô, nhu
 Söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi,
caàu, tình caûm, trí tueä vaø haønh ñoäng phöùc taïp, ña daïng.
 Caùc quy taéc cuûa phöông phaùp Xaõ hoäi hoïc,
Nguyeân lyù cô baûn cuûa Xaõ hoäi hoïc laø nguyeân lyù tieán hoùa  Töï töû.
xaõ hoäi. Söï tieán hoùa xaõ hoäi taát yeáu seõ ñöa ra xaõ hoäi tieán leân töø
xaõ hoäi thuaàn nhaát, ñôn giaûn ñeán xaõ hoäi phöùc taïp, ña daïng, töø
 Durkheim quan nieäm veà Xaõ hoäi hoïc:
traïng thaùi baát oån ñònh, khoâng hoaøn haûo ñeán traïng thaùi caân
Laø khoa hoïc nghieân cöùu söï kieän xaõ hoäi, xaõ hoäi hoïc, söû baèng, hoaøn haûo.
duïng phöông phaùp thöïc chöùng (quan saùt) ñeå nghieân cöùu, giaûi
OÂng phaân chia xaõ hoäi thaønh hai loaïi:
thích nguyeân nhaân vaø caùc chöùc naêng cuûa söï kieän xaõ hoäi, chòu
aûnh höôûng nhieàu veà lyù luaän cuûa caùc nhaø tö töôûng chaâu Aâu
 Xaõ hoäi quaân söï vôùi ñaëc tröng laø cô cheá toå chöùc, ñieàu
chænh mang tính taäp trung, ñoäc ñoaùn ñeå phuïc vuï muïc tieâu
nhö Staint-Simon, A.Comte, H.Spencer... OÂng chuû tröông Xaõ
quoác phoøng vaø chieán tranh;
hoäi hoïc phaûi trôû thaønh khoa hoïc veà caùc quy luaät toå chöùc xaõ
hoäi. OÂng quan nieäm xaõ hoäi bieán ñoåi töø xaõ hoäi ñôn giaûn (cô
 Xaõ hoäi coâng nghieäp vôùi ñaëc tröng laø cô cheá toå chöùc
hoïc) ñeán xaõ hoäi phöùc taïp (höõu cô). Xaõ hoäi hoïc cuûa oâng xoay
ít taäp trung vaø ít ñoäc ñoaùn nhaèm phuïc vuï muïc tieâu saûn xuaát
quanh moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi. haøng hoùa vaø dòch vuï.
Muoán Xaõ hoäi hoïc trôû thaønh khoa hoïc thì caàn phaûi xaùc
Toùm laïi, Spencer ñaõ ñeå laïi nhieàu yù töôûng quan troïng
ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc. Phaûi coi xaõ
ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån trong caùc tröôøng phaùi, lyù thuyeát Xaõ
hoäi, cô caáu xaõ hoäi, thieát cheá xaõ hoäi, ñaïo ñöùc, truyeàn thoáng,
hoäi hoïc hieän ñaïi. OÂng duøng lyù thuyeát tieán hoùa ñeå giaûi thích 17 18
phong tuïc, taäp quaùn, yù thöùc taäp theå... laø caùc söï kieän xaõ hoäi,
– Khaùi nieäm ñoaøn keát xaõ hoäi: Khaùi nieäm naøy gaàn gioáng
caùc söï vaät, caùc baèng chöùng coù theå quan saùt ñöôïc.
khaùi nieäm hoäi nhaäp xaõ hoäi hieän nay ñang söû duïng. Duøng khaùi
Trong vieäc xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi
nieäm naøy chæ moái quan heä giöõa caù nhaân - xaõ hoäi, giöõa caù
hoïc laø söï kieän xaõ hoäi, oâng ñaõ ñeà ra caùc qui taéc cuûa phöông
nhaân - caù nhaân, giöõa caù nhaân - nhoùm xaõ hoäi. Neáu khoâng coù
phaùp xaõ hoäi hoïc, ñaëc bieät laø phöông phaùp luaän caáu truùc - chöùc
ñoaøn keát xaõ hoäi thì caù nhaân rieâng leû, bieät laäp, khoâng taïo
naêng ñeå töø ñoù phaùt hieän ra nguyeân nhaân, chöùc naêng heä quaû
thaønh xaõ hoäi vôùi tö caùch laø moät chænh theå (trong taùc phaåm
cuûa caùc söï kieän xaõ hoäi ñoái vôùi söï vaän ñoäng oån ñònh traät töï cuûa
“Phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi”, oâng cho raèng, ñoaøn keát laø heä thoáng xaõ hoäi.
phöông thöùc cuûa nhöõng moái quan heä, laø moät kieåu quan heä,
moät hình thöùc cuûa khaû naêng xaõ hoäi. OÂng phaân bieät roõ hai
 Phöông phaùp nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc cuûa Durkheim:
hình thöùc ñoaøn keát: ñoaøn keát maùy moùc vaø ñoaøn keát coù toå
– Söï kieän xaõ hoäi ñöôïc hieåu theo hai nghóa: thöù nhaát,
chöùc, trong ñoù ñoaøn keát maùy moùc seõ daàn bò thay theá bôûi ñoaøn
caùc söï kieän xaõ hoäi vaät chaát nhö nhoùm, daân cö vaø toå chöùc xaõ keát coù toå chöùc).
hoäi; thöù hai, caùc söï kieän xaõ hoäi phi vaät chaát nhö heä thoáng
– Ñoaøn keát cô hoïc laø kieåu ñoaøn keát xaõ hoäi döïa treân söï
chính trò, chuaån möïc, phong tuïc taäp quaùn xaõ hoäi;
thuaàn nhaát ñôn ñieäu cuûa caùc giaù trò, nieàm tin, caù nhaân gaén boù
– Theo Durkheim, söï kieän xaõ hoäi coù ba ñaëc tröng cô
vôùi nhau vì coù söï kieåm soaùt cuûa xaõ hoäi vaø vì loøng trung thaønh baûn:
cuûa caù nhaân ñoái vôùi truyeàn thoáng, taäp tuïc vaø quan heä gia ñình...
 Söï kieän xaõ hoäi laø nhöõng gì beân ngoaøi caù nhaân, caùc
caù nhaân khoâng chæ sinh ra trong moâi tröôøng ñaõ coù saün caùc söï
– Ñoaøn keát höõu cô laø kieåu ñoaøn keát xaõ hoäi döïa treân söï
kieän nhö caùc thieát keá, chuaån möïc, giaù trò, nieàm tin, cô caáu xaõ
phong phuù, ña daïng cuûa caùc moái lieân heä, töông taùc giöõa caùc
hoäi..., hoï coøn ñöôïc hoïc taäp, chia seû vaø tuaân thuû caùc chuaån
caù nhaân vôùi caùc boä phaän caáu thaønh xaõ hoäi. möïc xaõ hoäi;
Toùm laïi, Xaõ hoäi hoïc cuûa Durkheim nghieân cöùu caùc söï
kieän xaõ hoäi. OÂng ñaõ xaây döïng ñöôïc cô sôû lyù thuyeát Xaõ hoäi
 Caùc söï kieän xaõ hoäi bao giôø cuõng laø chung ñoái vôùi
hoïc. OÂng cho raèng xaõ hoäi tieán boä ñöôïc laø do coù söï goùp phaàn
nhieàu caù nhaân, noù ñöôïc toaøn coäng ñoàng xaõ hoäi chia seû, chaáp
chung cuûa nieàm tin, giaù trò cuûa moãi thaønh vieân. OÂng quan nhaän;
nieäm caùc chuaån möïc xaõ hoäi, quy taéc xaõ hoäi luoân coù taùc duïng
 Caùc söï kieän xaõ hoäi bao giôø cuõng coù söùc maïnh kieåm
ñieàu tieát haønh vi vaø thaùi ñoä cuûa caù nhaân thoâng qua nhöõng giaù
soaùt, haïn cheá, cöôõng cheá haønh ñoäng vaø haønh vi cuûa caùc caù
trò maø caù nhaân ñaõ noäi taâm hoùa. Taùc phaåm Töï töû khoâng chæ nhaân.
thuaàn tuùy mang tính caù nhaân maø noù coøn mang caû yeáu toá xaõ hoäi nöõa.
 Caùc khaùi nieäm cô baûn trong Xaõ hoäi hoïc Durkheim: 19 20