Giáo trình Xã hội học đại cương | Tài liệu lưu hành nội bộ Trường đại học sư phạm kĩ thuật TP. Hồ Chí Minh
Xã hội học là một khoa học nghiên cứu về xã hội, về hệ thống các mối quan hệ xã hội của con người. Tuy còn là một nghành khoa học mới mẻ ở nước ta, nhưng trong sự tồn tại và phát triển, xã hội học đã và đang trở thành nghành khoa học có vị trí quan trọng đối với tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội; Tài liệu giúp bạn tham khảo, ôn tập và đạt kết quả cao. Mời bạn đọc đón xem!
Môn: Xã hội học ( INSO321005) 25 tài liệu
Trường: Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh 3.9 K tài liệu
Tác giả:
Preview text:
ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH GI G A I Ù AO T RÌ R N Ì H N H XA X Õ A H O H ÄOI IH O H ÏOC C Ñ A Ñ Ï AI IC Ö C Ô Ö N Ô G N G
Bieân soaïn: TS. TAÏ MINH
Lưu hành nội bộ
THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH - 2007 LÔØI NOÙI ÑAÀU
Phaàn 2: Moät soá chuyeân ngaønh Xaõ hoäi hoïc cuï theå;
Phaàn 3: Phöông phaùp vaø kyõ thuaät ñieàu tra Xaõ hoäi hoïc.
Xaõ hoäi hoïc laø moät khoa hoïc nghieân cöùu veà xaõ hoäi, veà
Nhaân ñaây, chuùng toâi xin baøy toû loøng caùm ôn Phoù giaùo
heä thoáng caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Tuy coøn laø
sö - Tieán só Traàn Thò Kim Xuyeán, Tröôûng Khoa Xaõ hoäi hoïc,
moät ngaønh khoa hoïc môùi meû ôû nöôùc ta, nhöng trong söï toàn
Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên, Ñaïi hoïc
taïi vaø phaùt trieån, xaõ hoäi hoïc ñaõ vaø ñang trôû thaønh ngaønh khoa
Quoác gia TP.HCM ñaõ ñoïc vaø ñoùng goùp nhöõng yù kieán quyù
hoïc coù vò trí quan troïng ñoái vôùi taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi
baùu, ñöôïc thöïc hieän trong Lôøi giôùi thieäu cho laàn xuaát baûn ñaàu
soáng xaõ hoäi. Nhöõng tri thöùc nhaäp moân Xaõ hoäi hoïc vaø phöông
tieân cuûa cuoán saùch naøy. Chuùng toâi cuõng xin caùm ôn Tieán só
phaùp luaän cuûa noù ngaøy caøng trôû neân thieát thöïc vaø coù taùc duïng
Tröông Vaên Vyõ, Thaïc só Leâ Vaên Böûu, Thaïc só Taêng Höõu Taân
khoâng nhoû ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Ñaïi hoäi ñaïi bieåu
vaø caùc baïn ñoàng nghieäp, ñaõ ñoäng vieân khích leä vaø coù nhöõng
toaøn quoác laàn X (18/04/2006 – 25/04/2006) cuûa Ñaûng Coäng
yù kieán ñoùng goùp veà maët keát caáu vaø noäi dung cuûa taøi lieäu.
saûn Vieät Nam luoân nhaán maïnh ñeán vai troø cuûa caùc ngaønh
khoa hoïc, trong ñoù coù khoa hoïc xaõ hoäi – coù yù nghóa cöïc kyø
Maëc duø ñaõ raát coá gaéng trong khi bieân soaïn, cuoán saùch
quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa xaõ hoäi nöôùc ta
naøy khoâng traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, mong söï löôïng thöù cuûa hieän nay.
ñoäc giaû vaø mong nhaän ñöôïc nhöõng ñoùng goùp yù kieán töø phía
ñoäc giaû vaø caùc ñoàng nghieäp ñeå saùch
Trong quaù trình bieân soaïn cuoán
Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông
Xaõ hoäi hoïc Ñaïi cöông,
ñöôïc hoaøn thieän hôn trong laàn taùi baûn.
chuùng toâi döïa vaøo chöông trình giaùo duïc Ñaïi hoïc ñaïi cöông
do Boä Giaùo duïc - Ñaøo taïo quy ñònh naêm 1995. Chuùng toâi
cuõng ñaõ coá gaéng tham khaûo, choïn loïc nhieàu nguoàn taøi lieäu Taùc giaû
cuûa caùc taùc giaû trong vaø ngoaøi nöôùc, ñaõ döïa vaøo thöïc tieãn
sinh ñoäng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ôû nöôùc ta trong hôn hai möôi ThS. Taï Minh
naêm ñoåi môùi. Ñaëc bieät, chuùng toâi ñaõ tham khaûo nhöõng taøi
lieäu cuûa Giaùo sö, Tieán só Phaïm Taát Dong, Phoù giaùo sö - Tieán
só Nguyeãn An Lòch, Phoù giaùo sö - Tieán só Nguyeãn Minh Hoøa,
Tieán só Vuõ Quang Haø cuøng moät soá taøi lieäu cuûa caùc taùc giaû khaùc.
Cuoán Xaõ hoäi hoïc Ñaïi cöông goàm ba phaàn:
Phaàn 1: Khaùi quaùt lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån Xaõ hoäi hoïc; 3 4 BAØI 1
LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH XAÕ HOÄI HOÏC PHAÀN I
I. SÖÏ RA ÑÔØI CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC XAÕ HOÄI HOÏC
Xaõ hoäi hoïc laø moät ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu
veà con ngöôøi vôùi tö caùch laø chuû theå xaõ hoäi. Nghieân cöùu caùch
thöùc öùng xöû vaø quan heä cuûa con ngöôøi trong caùc nhoùm xaõ LAØ MOÄT KHOA HOÏC
hoäi, trong caùc coäng ñoàng vaø caùc toå chöùc hình thaønh neân xaõ hoäi.
Thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc coù nguoàn goác töø chöõ La tinh
Societas nghóa laø xaõ hoäi vaø chöõ Hy Laïp Logos coù nghóa laø
hoïc thuyeát. Xaõ hoäi hoïc cuõng coù nghóa laø lyù thuyeát veà xaõ hoäi.
Ñaây laø moät ngaønh khoa hoïc môùi ra ñôøi, coøn raát non treû so vôùi
caùc khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Laàn ñaàu tieân thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc
ñöôïc coâng boá naêm 1839 bôûi Auguste Comte (1798 - 1857),
moät nhaø trieát hoïc ngöôøi Phaùp, ngöôøi saùng laäp ra “chuû nghóa
thöïc chöùng”. OÂng cuõng laø ngöôøi ñaàu tieân khôûi xöôùng ra
ngaønh khoa hoïc naøy, vaø ñöôïc coi laø cha ñeû, laø thuyû toå cuûa ngaønh Xaõ hoäi hoïc.
Hôn moät theá kyû qua, Xaõ hoäi hoïc ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt
trieån quan troïng vaø noù ñaõ thu ñöôïc moät soá thaønh töïu to lôùn
treân theá giôùi, coù taùc duïng khoâng nhoû trong ñôøi soáng xaõ hoäi.
Ñaëc bieät Xaõ hoäi hoïc ñöôïc aùp duïng vaø phaùt trieån maïnh ôû caùc
nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån. Lyù luaän Xaõ hoäi hoïc ñaõ thaâm
nhaäp vaøo caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, trôû neân thaân
thuoäc vôùi moïi taàng lôùp nhaân daân thoâng qua heä thoáng giaùo
duïc cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng. Ñaây cuõng laø moân 5 6
khoa hoïc baét buoäc ñoái vôùi sinh vieân ôû baäc ñaïi hoïc vaø cao
Thöù nhaát, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu nhaän ñaúng.
thöùc xaõ hoäi. Con ngöôøi laø moät thöïc theå xaõ hoäi, con ngöôøi toàn
Söï phaùt trieån cuûa Xaõ hoäi hoïc luoân gaén lieàn vôùi söï phaùt
taïi vaø phaùt trieån trong xaõ hoäi. Vaø, trong tieán trình lòch söû con
trieån cuûa xaõ hoäi. Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, caøng vaên minh thì
ngöôøi luoân muoán tìm hieåu thöïc chaát moái quan heä giöõa ngöôøi
yeâu caàu hieåu bieát veà Xaõ hoäi hoïc caøng caàn thieát, vì noù luoân
vôùi ngöôøi trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Do vaäy, xaõ hoäi ñöôïc taïo ra
trang bò nhöõng tri thöùc tieán boä cho söï phaùt trieån cuûa nhaân loaïi,
bôûi caùc quan heä xaõ hoäi. Ñoù laø moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi
cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi con ngöôøi cuøng vôùi moái quan heä cuûa noù.
ngöôøi ñöôïc hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng thöïc tieãn.
Cuøng vôùi caùc ngaønh khoa hoïc khaùc, Xaõ hoäi hoïc ñaõ chæ ra
Trong vieäc giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, caûi
nhöõng con ñöôøng, nhöõng bieän phaùp, caùch thöùc hoaøn thieän,
taïo xaõ hoäi thì con ngöôøi phaûi nhaän thöùc ñöôïc xaõ hoäi, hieåu bieát
phaùt trieån caùc maët cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi cho phuø hôïp vôùi quy
ñöôïc xaõ hoäi vaø phaûi coù nhöõng kieán thöùc phong phuù veà moät xaõ
luaät vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi.
hoäi heát söùc ña daïng. Xaõ hoäi hoïc phaûi nhaän thöùc vaø nghieân cöùu
xaõ hoäi môùi coù phöông caùch ñeå bieán ñoåi chuùng nhaèm muïc ñích
ÔÛ Vieät Nam, khoa hoïc xaõ hoäi coøn raát môùi meû nhöng noù
phuïc vuï con ngöôøi. Khi nhaän thöùc moät xaõ hoäi cuï theå phaûi döïa
ñaõ coù nhöõng taùc duïng nhaát ñònh trong vieäc nhaän thöùc vaø öùng
theo quan ñieåm lòch söû, cuï theå vaø caên cöù vaøo nhöõng tieâu chí
duïng vaøo quaûn lyù xaõ hoäi, quaûn lyù ñaát nöôùc, trong söï nghieäp
vaên hoùa, daân cö, daân toäc vaø ñöôøng loái, chính saùch cuûa moät
coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc treân taát caû caùc lónh
quoác gia cuï theå. Ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi phaûn aùnh trung thöïc,
vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Hôn luùc naøo heát, trong ñieàu kieän
thöïc traïng xaõ hoäi raát phöùc taïp, ña daïng vaø phaûi tính ñeán ñaëc
hieän nay, muoán hoaøn thaønh söï nghieäp ñoù caàn phaûi phaùt huy
ñieåm ñaëc thuø cuûa moãi quoác gia, moãi daân toäc cuï theå trong ñieàu
ñöôïc vai troø cuûa nhaân toá con ngöôøi, trong ñôøi soáng xaõ hoäi caàn
kieän vaø hoaøn caûnh cuï theå.
phaûi khoâng ngöøng hoaøn thieän caùc moái quan heä xaõ hoäi, Marx
ñaõ cho raèng: Söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, theå hieän ra tröôùc heát laø
Thöù hai, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu hoaït
hieän thöïc caûi taïo thöïc tieãn cuûa con ngöôøi vaø hoaït ñoäng cuûa
ñoäng thöïc tieãn. Thöïc tieãn cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi laø heát söùc
quaàn chuùng nhaân daân lao ñoäng ñöôïc quy ñònh bôûi tieán trình
phong phuù. Xaõ hoäi hoïc luoân gaén lieàn vôùi söï vaän haønh cuûa cuûa lòch söû.
moät xaõ hoäi cuï theå, luoân gaén lieàn vôùi quaù trình hoaït ñoäng thöïc
tieãn cuûa con ngöôøi treân taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ
Laø moät moân khoa hoïc veà xaõ hoäi, moân khoa hoïc nghieân
hoäi. Xaõ hoäi hoïc laø moät khoa hoïc xuaát phaùt töø thöïc tieãn vaø chæ
cöùu veà caùc quan heä xaõ hoäi, noù ra ñôøi do yeâu caàu cuûa baûn
coù döïa vaøo thöïc tieãn thì noù môùi thöïc hieän ñöôïc caùc nhu caàu
thaân söï vaän ñoäng xaõ hoäi, ñaëc bieät laø trong nhöõng boái caûnh xaõ khaùc.
hoäi coù nhieàu bieán ñoäng. Laø moân khoa hoïc nghieân cöùu veà con
ngöôøi, veà caùch öùng xöû vaø quan heä cuûa con ngöôøi trong caùc
Thöù ba, Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi nhaèm ñaùp öùng nhu caàu phaùt
nhoùm, caùc toå chöùc xaõ hoäi, söï ra ñôøi cuûa Xaõ hoäi hoïc nhaèm ñaùp
trieån cuûa baûn thaân söï vaän ñoäng cuûa xaõ hoäi ngaøy caøng ña
öùng ba nhu caàu caên baûn sau ñaây:
daïng, phong phuù vaø heát söùc phöùc taïp nhaèm giaûi quyeát nhöõng
vaán ñeà do cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi ñaët ra. 7 8
II. ÑIEÀU KIEÄN VAØ TIEÀN ÑEÀ RA ÑÔØI CUÛA XAÕ HOÄI
Söï phaùt trieån cuûa ñoâ thò ñaõ laøm ñaûo loän traät töï vaø thoùi HOÏC
quen cuûa coäng ñoàng. Söï caùch bieät giöõa thaønh thò vaø noâng
thoân ñaõ laøm thay ñoåi moái quan heä ñaõ oån ñònh töø laâu maø con
1. Ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi
ngöôøi ñaõ gaén boù vôùi coäng ñoàng. Söï thay ñoåi ñoù laøm cho con
Ñeå cho Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi thì noù phaûi hoäi ñuû ba ñieàu
ngöôøi baên khoaên veà töông lai, suy nghó veà söï oån ñònh cuûa traät
kieän vaø tieàn ñeà. Ñoù laø ñieàu kieän kinh teá - xaõ hoäi, laø ñieàu kieän töï xaõ hoäi.
cô baûn nhaát, noù phaûn aùnh thöïc traïng kinh teá - xaõ hoäi trong
Caùc yeáu toá treân ñaõ ñaët ra cho caùc nhaø khoa hoïc caàn
ñieàu kieän hoaøn caûnh lòch söû cuï theå – nhöõng dieãn bieán vaø bieán
phaûi nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát nhöõng böùc xuùc aáy, ñeå tìm hieåu
ñoäng dieãn ra trong ñôøi soáng xaõ hoäi tö baûn chuû nghóa. Ñoù laø
xaõ hoäi vaø xem baûn chaát xaõ hoäi laø gì. Ñoù laø moät trong nhöõng
cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå töø nhöõng naêm giöõa theá
ñieàu kieän ñeå Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi.
kyû XVIII ôû chaâu AÂu ñaõ thuùc ñaåy neàn saûn xuaát tö baûn chuû
nghóa phaùt trieån. Ñoù laø quaù trình coâng nghieäp hoùa hieän ñaïi,
2. Ñieàu kieän chính trò
ñaëc bieät laø cuoäc caùch maïng coâng nghieäp ôû nöôùc Anh töø giöõa
Cuoäc caùch maïng tö saûn noå ra ôû Haø Lan, vaø ñaëc bieät laø
theá kyû XVIII ñeán ñaàu theá kyû XIX, ñaõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån ñoâ
ôû nöôùc Anh (1642 - 1648), baùo hieäu giôø caùo chung cuûa cheá
thò moät caùch nhanh choùng, töø ñoù ñaõ hình thaønh neân caùc trung
ñoä phong kieán chaâu AÂu ñaõ ñeán. Tieâu bieåu laø cuoäc Ñaïi caùch
taâm coâng nghieäp, trung taâm thöông maïi vaø keùo theo söï hình
maïng Tö saûn Phaùp (1789 - 1794), aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñôøi
thaønh caùc taàng lôùp daân cö môùi, hình thaønh neân caùc nhoùm xaõ
soáng xaõ hoäi - ñoøn quyeát ñònh tieâu dieät cheá ñoä phong kieán
hoäi, caùc coäng ñoàng xaõ hoäi khaùc nhau.
chaâu AÂu. Ñoù laø moät cuoäc caùch maïng trieät ñeå, ñaäp tan cheá ñoä
Cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå, ñoâ thò ñöôïc hình
quaân chuû chuyeân cheá cuûa xaõ hoäi phong kieán, laø hoài chuoâng
thaønh, taïo ra nhöõng söï chuyeån dòch daân cö heát söùc to lôùn,
keát thuùc ñeâm tröôøng Trung coå ôû chaâu AÂu. Noù ñaõ ñöa ra caùc
maâu thuaãn giai caáp, maâu thuaãn daân toäc vaø nhöõng quan heä xaõ
vaán ñeà veà xaõ hoäi môùi meû: Töï do - Bình ñaúng - Baùc aùi... Noù
hoäi heát söùc phöùc taïp. Ñoàng thôøi, do aûnh höôûng cuûa cuoäc caùch
taïo ra baàu khoâng khí töï do cho nhoùm trí thöùc vaø laøm xuaát
maïng coâng nghieäp, chuû nghóa tö baûn phaùt trieån ôû moät trình
hieän nhöõng tö töôûng tieán boä, hoï coù caùch nhìn khoa hoïc ñoái
ñoä nhaát ñònh ñaõ daãn tôùi söï thay ñoåi chung veà cô caáu xaõ hoäi,
vôùi xaõ hoäi - töï nhieân, hoï giaûi thích theá giôùi moät caùch khoa
laøm tan vôõ xaõ hoäi noâng thoân truyeàn thoáng thôøi phong kieán,
hoïc, giaûi thích xaõ hoäi baèng nhöõng quy luaät cuûa chính noù. Ñaây
laøm thay ñoåi caû loái soáng daãn tôùi söï phaân hoùa giaøu ngheøo vaø
laø moät tieàn ñeà ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc nhaèm xem xeùt quaù khöù,
söï baát bình ñaúng xaõ hoäi. Trong xaõ hoäi thì tình traïng ngheøo
giaûi quyeát hieän taïi, döï baùo cho töông lai vaø moâ taû, xem xeùt
naøn, quaãn baùch, cuøng cöïc cuûa taàng lôùp lao ñoäng, lao ñoäng bò
xaõ hoäi treân cô sôû khoa hoïc.
boùc loät vaø laïm duïng nhaát laø ñoái vôùi phuï nöõ vaø treû em. Caùc
Nhö vaäy, nhöõng bieán ñoåi chính trò - xaõ hoäi ñaõ laøm thay
khu nhaø oå chuoät cuûa daân ngheøo xuaát hieän, cuøng vôùi söï ñoài
ñoåi theá cheá chính trò, traät töï xaõ hoäi ôû chaâu Aâu, quyeàn löïc
baïi cuûa boä maùy quan lieâu.
chính trò ñaõ chuyeån sang tay giai caáp tö saûn, ñaõ goùp phaàn 9 10
cuûng coá vaø phaùt trieån chuû nghóa tö baûn. Trong boái caûnh ñoù,
4. YÙ nghóa cuûa söï ra ñôøi xaõ hoäi hoïc
caùc nhaø tö töôûng xaõ hoäi vaø caùc nhaø xaõ hoäi hoïc ñaõ ra söùc mieâu
Söï ra ñôøi cuûa xaõ hoäi hoïc ñaõ coù moät vò trí vaø yù nghóa cöïc
taû, tìm hieåu caùc quaù trình, hieän töôïng xaõ hoäi ñeå giaûi thích
kyø quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc cuøng vôùi
nhöõng bieán ñoäng ñang dieãn ra trong xaõ hoäi.
caùc ngaønh khoa hoïc khaùc trang bò cho chuùng ta nhöõng tri thöùc
khoa hoïc, nhöõng hieåu bieát ñeå nhaän thöùc caùc quy luaät khaùch
3. Tieàn ñeà khoa hoïc - trí thöùc
quan cuûa thöïc tieãn xaõ hoäi, qua ñoù nhaän bieát söï vaän ñoäng cuûa
Cuøng vôùi nhöõng bieán ñoäng dieãn ra trong ñôøi soâng kinh
heä thoáng caùc moái quan heä xaõ hoäi cuûa caùc nhoùm vaø coäng ñoàng
teá - chính trò - xaõ hoäi, ñoù laø söï phaùt trieån tri thöùc cuûa nhaân
xaõ hoäi. Ñoàng thôøi xaõ hoäi hoïc trang bò nhöõng tri thöùc nhaèm
loaïi thôøi coå nhö toaùn hoïc cuûa Pithagore, hình hoïc cuûa Ocloid,
hieåu bieát veà con ñöôøng vaø caùc bieän phaùp ñeå ñaït ñöôïc muïc
vaät lyù cuûa Arsimes ñaõ ñöôïc khoâi phuïc laïi sau ñeâm tröôøng
ñích caûi taïo theá giôùi, caûi taïo hieän thöïc phuïc vuï con ngöôøi,
Trung coå. Veà khoa hoïc xaõ hoäi cuõng nhö nhöõng tö töôûng cuûa
ñaëc bieät nhöõng noäi dung tri thöùc cuûa Xaõ hoäi hoïc giuùp cho moãi
Aristote, Platon, Decarte, ñaõ ñöôïc caùc nhaø tö töôûng keá thöøa
caù nhaân nhaän thöùc vaø traùnh ñöôïc boán ñieàu:
vaø phaùt huy. Do söï phaùt trieån cuûa trí thöùc nhaân loaïi daãn tôùi
söï phaân hoùa caùc ngaønh khoa hoïc khaùc nhau. Trong ñoù coù
Chôù noùi ñieàu traùi leã
ngaønh xaõ hoäi hoïc. Noù laø moät nhu caàu, moät tieàn ñeà ñeå xaõ hoäi
Chôù nghe ñieàu traùi leã hoïc ra ñôøi.
Chôù xem ñieàu traùi leã
Toùm laïi, cuoäc caùch maïng coâng nghieäp buøng noå vaøo
Chôù laøm ñieàu traùi leã
giöõa theá kyû XVIII ñaõ taïo neân moät söï ñaûo loän gheâ gôùm trong
xaõ hoäi. Söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaõ taïo ñieàu kieän cho chuû
III. NHÖÕNG NHAØ XAÕ HOÄI HOÏC TIEÀN BOÁI
nghóa tö baûn phaùt trieån. Söï phaùt trieån cuûa kinh teá ñaõ taïo neân
caùc ñoâ thò lôùn, taïo neân söï chuyeån dòch daân cö khoång loà cuøng
1. Xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte (1798–1857)
vôùi maâu thuaãn giai caáp, maâu thuaãn daân toäc caêng thaúng. Caùc
OÂng laø nhaø lyù thuyeát xaõ hoäi, nhaø thöïc chöùng luaän ngöôøi
quan heä xaõ hoäi ngaøy caøng phöùc taïp, ña daïng, xaõ hoäi bieán ñoäng,
Phaùp, ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra thuaät ngöõ Xaõ hoäi hoïc. OÂng hoïc ôû
khuûng hoaûng veà kinh teá, chính trò, xaõ hoäi luoân dieãn ra. Ñeå quaûn
tröôøng töø naêm 1807 vaø ñaõ ñaäu caùc kyø thi Toaùn hoïc vaø caùc
lyù moät xaõ hoäi nhö vaäy ñoøi hoûi phaûi coù moät ngaønh khoa hoïc ñoùng
moân Xaõ hoäi nhaân vaên moät caùch xuaát saéc. OÂng ñaõ coù thôøi gian
vai troø nhö moät baùc só khaùm beänh cho cô theå soáng xaõ hoäi vaø tieán
laø thö kyù cho Saint-Simon, chuû nghóa xaõ hoäi khoâng töôûng
tôùi giaûi phaãu caùc maët, caùc lónh vöïc. . Xaõ hoäi hoïc ra ñôøi ñaùp öùng
Phaùp, töø 1817 ñeán 1824. OÂng ñaõ chòu söï aûnh höôûng cuûa Trieát
nhöõng nhu caàu böùc xuùc ñoù.
hoïc AÙnh saùng (Phuïc höng) vaø cuõng laø ngöôøi chöùng kieán
nhöõng bieán ñoäng chính trò xaõ hoäi, caùc cuoäc caùch maïng coâng
nghieäp vaø nhöõng cuoäc xung ñoät giöõa khoa hoïc vaø toân giaùo ôû
Phaùp. Caùc taùc phaåm chính: Trieát hoïc thöïc chöùng, xuaát baûn 11 12
1830 - 1842 (nhieàu taäp) vaø Heä thoáng Chính trò hoïc thöïc
Tónh hoïc xaõ hoäi nghieân cöùu veà traät töï xaõ hoäi, cô caáu
chöùng, xuaát baûn 1851 - 1854.
xaõ hoäi, caùc thaønh phaàn vaø moái lieân heä cuûa chuùng: ñôn vò cô
Phöông phaùp luaän cô baûn cuûa A.Comte laø coi Xaõ hoäi
baûn nhaát, sô ñaúng nhaát cuûa xaõ hoäi chính laø gia ñình vaø oâng
hoïc laø khoa hoïc veà caùc quy luaät toå chöùc xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc
ñöa ra caùch giaûi quyeát nhaán maïnh tôùi vai troø cuûa Nhaø nöôùc,
phaûi höôùng tôùi söï tìm ra nhöõng quy luaät khaùi quaùt phaûn aùnh
yeáu toá vaên hoùa, tinh thaàn xaõ hoäi.
moái quan heä caên baûn nhaát cuûa caùc söï vaät, caùc hieän töôïng
Ñoäng hoïc xaõ hoäi laø nghieân cöùu caùc quy luaät bieán
trong xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc phaûi coù nhieäm vuï goùp phaàn toå chöùc
ñoåi xaõ hoäi trong caùc heä thoáng xaõ hoäi theo thôøi gian. OÂng
laïi xaõ hoäi vaø laäp laïi traät töï xaõ hoäi döïa vaøo caùc quy luaät toå
ñöa ra quy luaät ba giai ñoaïn ñeå giaûi thích söï phaùt trieån cuûa
chöùc vaø bieán ñoåi xaõ hoäi baèng phöông phaùp luaän cuûa chuû
heä thoáng cô caáu xaõ hoäi: nghóa thöïc chöùng. Thaàn hoïc;
Tö töôûng chuû yeáu trong xaõ hoäi hoïc cuûa Auguste Comte Sieâu hình;
laø söï ñoaïn tuyeät vôùi tö duy töï bieän thuaàn tuùy vaø noù ñaõ hình Thöïc chöùng.
thaønh neân nhöõng tri thöùc thöïc chöùng ñeå xem xeùt, nhìn nhaän
nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi lieân quan ñeán con ngöôøi. OÂng luoân nhaán
OÂng cho raèng moãi giai ñoaïn tröôùc laø ñieàu kieän phaùt trieån
maïnh ñeán vò trí vai troø cuûa toå chöùc xaõ hoäi vaø laäp laïi traät töï xaõ
cuûa moãi giai ñoaïn sau. ÔÛ giai ñoaïn thöïc chöùng, nhôø naém vöõng
hoäi theo ñuùng khuoân maãu haønh vi.
vaø giaûi thích coù khoa hoïc söï vaän haønh cuûa xaõ hoäi maø con
ngöôøi kieåm soaùt, quaûn lyù baèng caùch tuaân thuû vaø vaän duïng
Theo oâng, Xaõ hoäi hoïc cuõng gioáng nhö Khoa hoïc töï
ñöôïc caùc quy luaät cuûa Tónh vaø Ñoäng hoïc xaõ hoäi vaø caùc nhaø trí
nhieân, nhö Vaät lyù, Sinh hoïc trong vieäc vaän duïng caùc phöông
phaùp luaän nghieân cöùu ñeå tìm ra baûn chaát cuûa xaõ hoäi, oâng goïi
thöùc coù khaû naêng ñoùng vai troø thuû lónh, laõnh ñaïo vaø quaûn lyù xaõ
hoäi. Xaõ hoäi hoïc coù nhieäm vuï ñaùp öùng nhu caàu nhaän thöùc, nhu
Xaõ hoäi hoïc laø Vaät lyù Xaõ hoäi. OÂng phaân loaïi caùc phöông phaùp
Xaõ hoäi hoïc thaønh boán nhoùm:
caàu giaûi thích nhöõng bieán ñoåi xaõ hoäi, goùp phaàn laäp laïi traät töï oån ñònh xaõ hoäi. Quan saùt;
2. Xaõ hoäi hoïc cuûa Karl Marx (1818 - 1883) Thöïc nghieäm; So saùnh;
Laø nhaø trieát hoïc, nhaø lyù luaän cuûa phong traøo Coäng saûn
vaø coâng nhaân theá giôùi vaø laø nhaø saùng laäp chuû nghóa coäng saûn Phaân tích lòch söû.
khoa hoïc, laø nhaân vaät ñoùng vai troø quan troïng trong lòch söû
Vaät lyù Xaõ hoäi hoïc cuûa oâng ñöôïc hôïp thaønh töø hai boä
phaùt trieån cuûa Xaõ hoäi hoïc, Marx khoâng ñeå laïi moät lyù thuyeát
phaän chính: Tónh hoïc xaõ hoäi vaø Ñoäng hoïc xaõ hoäi (cô theå xaõ
hoaøn chænh veà Xaõ hoäi hoïc nhöng toaøn boä di saûn ñoà soä cuûa hoäi).
Marx ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán Xaõ hoäi hoïc, ñaëc bieät laø hoïc
thuyeát veà hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi. 13 14
Marx ñaõ chöùng kieán moät traät töï xaõ hoäi tö baûn vôùi moät
Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Coäng saûn nguyeân thuûy;
thieåu soá ngöôøi laø giai caáp tö saûn boùc loät, aùp böùc, thoáng trò ña
soá ngöôøi khaùc laø giai caáp coâng nhaân. Töø ñoù, Marx ñaõ coù heä
Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Chieám höõu noâ leä;
thoáng quan ñieåm phaûn aùnh saâu saéc nhöõng bieán ñoåi cuûa theá
Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Phong kieán;
kyû 19 vôùi caùc cuoäc caùch maïng chính trò, coâng nghieäp hoùa tö
Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Tö baûn chuû nghóa; baûn chuû nghóa.
Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi Coäng saûn chuû nghóa.
Marx ñaõ phaân tích söï vaän ñoäng xaõ hoäi, ñaõ chæ ra quy
luaät phaùt trieån lòch söû cuûa xaõ hoäi. Marx cho cô sôû cuûa söï
Quy luaät phaùt trieån lòch söû xaõ hoäi ñöôïc laøm saùng toû qua
phaân hoùa xaõ hoäi thaønh caùc giai caáp laø caùc moái quan heä xaõ
heä thoáng caùc khaùi nieäm, phaïm truø cuûa chuû nghóa duy vaät lòch
hoäi, ôû ñoù haøm chöùa nhöõng xung ñoät ñoái khaùng. Maâu thuaãn
söû nhö: Tö lieäu saûn xuaát, Quan heä xaõ hoäi, Löïc löôïng saûn
giai caáp, ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc cuûa lòch söû, cuûa söï
xuaát, Phöông thöùc saûn xuaát, Hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi... Ñaëc phaùt trieån xaõ hoäi.
bieät laø quan nieäm veà baûn chaát cuûa xaõ hoäi vaø con ngöôøi ñöôïc
baét nguoàn tö trong quaù trình saûn xuaát, trong caùc hoaït ñoäng
Cuoäc ñôøi cuûa Marx laø quaù trình keát hôïp giöõa nghieân
saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát ñeå phaùt huy naêng löïc cuûa con
cöùu khoa hoïc vaø hoaït ñoäng thöïc tieãn. Vôùi hai phaùt kieán vó ñaïi ngöôøi trong xaõ hoäi.
cuûa Marx vaø Engels laø lyù luaän veà giaù trò thaëng dö vaø chuû
nghóa duy vaät lòch söû, Marx ñaõ chuyeån töø chuû nghóa duy taâm
Ngoaøi ra, Marx coøn ñeà caäp ñeán moät loaït vaán ñeà xaõ hoäi
sang chuû nghóa duy vaät, töø ngöôøi daân chuû sang ngöôøi coäng
nhö khaùi nieäm tha hoùa, moái quan heä giöõa ñôøi soáng kinh teá
saûn. Lyù luaän chuû nghóa duy vaät lòch söû laø lyù luaän vaø phöông
vôùi caùc ñònh cheá xaõ hoäi khaùc, quan heä giöõa cô sôû haï taàng vaø
phaùp luaän cuûa Xaõ hoäi hoïc maùc-xít.
kieán truùc thöôïng taàng, phaân hoùa xaõ hoäi, hoân nhaân gia ñình,
ñoâ thò, noâng thoân qua moät loaït taùc phaåm, tieâu bieåu laø:
Nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc caàn phaân tích con ngöôøi saûn
xuaát ra caùc phöông tieän ñeå sinh toàn nhö theá naøo? Nhöõng ñieàu
Heä tö töôûng Ñöùc, 1845;
kieän naøo caûn trôû nhöõng naêng löïc cuûa con ngöôøi trong xaõ hoäi?
Söï khoán cuøng cuûa Trieát hoïc, 1847;
Marx cho raèng sôû höõu tö nhaân veà tö lieäu saûn xuaát seõ daãn ñeán
Tuyeân ngoân cuûa Ñaûng Coäng saûn, 1848;
söï baát bình ñaúng vaø phaân taàng xaõ hoäi. Do vaäy, caàn phaûi xoùa
boû cheá ñoä sôû höõu tö nhaân vaø thay vaøo ñoù laø cheá ñoä sôû höõu xaõ
Tö baûn luaän, 1867, 1885, 1894.
hoäi (toaøn daân vaø taäp theå) ñeå xaây döïng xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh.
3. Xaõ hoäi hoïc cuûa Herbert Spencer (1820 - 1903)
Veà quy luaät phaùt trieån cuûa lòch söû, Marx ñaõ chæ raèng
OÂng laø nhaø Xaõ hoäi hoïc ngöôøi Anh soáng trong tình hình
lòch söû xaõ hoäi loaøi ngöôøi traûi qua naêm hình thaùi kinh teá - xaõ
chính trò - xaõ hoäi Anh theá kyû 19 khoâng coù nhieàu bieán ñoäng hoäi:
gay gaét nhö ôû Phaùp. OÂng ñaõ phaùt trieån “Lyù thuyeát Xaõ hoäi”
vaøo naêm 1876. Do aûnh höôûng thuyeát tieán hoùa Darwin (1809 - 15 16
1882), oâng ñöa ra quan ñieåm tieán hoùa xaõ hoäi. OÂng giaûi thích:
söï bieán chuyeån xaõ hoäi, oâng cho raèng tieán hoùa laø moät quaù
chæ coù caùc caù nhaân naøo, heä thoáng xaõ hoäi naøo coù khaû naêng
trình töï nhieân vaø söï tieán hoùa khoâng laøm caûn trôû böôùc tieán cuûa
thích nghi nhaát vôùi moâi tröôøng xung quanh thì môùi coù theå toàn nhaân loaïi.
taïi ñöôïc trong cuoäc ñaáu tranh sinh toàn.
4. Xaõ hoäi hoïc cuûa Emile Durkheim (1858 - 1917)
Spencer coi xaõ hoäi nhö laø moät cô theå soáng, cuõng nhö
moïi hieän töôïng töï nhieân, xaõ hoäi vaän ñoäng vaø phaùt trieån theo
OÂng laø nhaø Xaõ hoäi hoïc noåi tieáng ngöôøi Phaùp, laø nhaø
quy luaät. OÂng cho raèng nguyeân lyù cô baûn nhaát cuûa Xaõ hoäi
khoa hoïc chuyeân ngaønh ñaàu tieân trong lòch söû Xaõ hoäi hoïc,
hoïc laø nguyeân lyù tieán hoùa. Caùc xaõ hoäi loaøi ngöôøi phaùt trieån
ngöôøi ñaët neàn taûng xaây döïng chuû nghóa chöùc naêng vaø chuû
tuaân theo nhöõng quy luaät tieán hoùa töø xaõ hoäi coù cô caáu nhoû,
nghóa cô caáu vaø laø nhaø Xaõ hoäi hoïc caû töø cô sôû khoa hoïc laãn
ñôn giaûn, chuyeân moân hoùa thaáp, khoâng oån ñònh, deã phaân raõ
chính trò. OÂng laø ngöôøi coù coâng ñaàu tieân ñöa khoa hoïc xaõ hoäi
ñeán xaõ hoäi coù cô caáu lôùn, phöùc taïp, chuyeân moân hoùa cao, coù
hoïc vaøo nghieân cöùu giaûng daïy trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc ôû
söï lieân keát beàn vöõng vaø oån ñònh.
Phaùp. Trong thôøi kyø laøm vieäc ôû Bordeaux, oâng ñaõ cho ra ñôøi
OÂng cho raèng caùc hieän töôïng, quaù trình xaõ hoäi luoân gaén ba taùc phaåm quan troïng:
lieàn vôùi caùc caù nhaân vôùi taát caû caùc ñaëc ñieåm veà ñoäng cô, nhu
Söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi,
caàu, tình caûm, trí tueä vaø haønh ñoäng phöùc taïp, ña daïng.
Caùc quy taéc cuûa phöông phaùp Xaõ hoäi hoïc,
Nguyeân lyù cô baûn cuûa Xaõ hoäi hoïc laø nguyeân lyù tieán hoùa Töï töû.
xaõ hoäi. Söï tieán hoùa xaõ hoäi taát yeáu seõ ñöa ra xaõ hoäi tieán leân töø
xaõ hoäi thuaàn nhaát, ñôn giaûn ñeán xaõ hoäi phöùc taïp, ña daïng, töø
Durkheim quan nieäm veà Xaõ hoäi hoïc:
traïng thaùi baát oån ñònh, khoâng hoaøn haûo ñeán traïng thaùi caân
Laø khoa hoïc nghieân cöùu söï kieän xaõ hoäi, xaõ hoäi hoïc, söû baèng, hoaøn haûo.
duïng phöông phaùp thöïc chöùng (quan saùt) ñeå nghieân cöùu, giaûi
OÂng phaân chia xaõ hoäi thaønh hai loaïi:
thích nguyeân nhaân vaø caùc chöùc naêng cuûa söï kieän xaõ hoäi, chòu
aûnh höôûng nhieàu veà lyù luaän cuûa caùc nhaø tö töôûng chaâu Aâu
Xaõ hoäi quaân söï vôùi ñaëc tröng laø cô cheá toå chöùc, ñieàu
chænh mang tính taäp trung, ñoäc ñoaùn ñeå phuïc vuï muïc tieâu
nhö Staint-Simon, A.Comte, H.Spencer... OÂng chuû tröông Xaõ
quoác phoøng vaø chieán tranh;
hoäi hoïc phaûi trôû thaønh khoa hoïc veà caùc quy luaät toå chöùc xaõ
hoäi. OÂng quan nieäm xaõ hoäi bieán ñoåi töø xaõ hoäi ñôn giaûn (cô
Xaõ hoäi coâng nghieäp vôùi ñaëc tröng laø cô cheá toå chöùc
hoïc) ñeán xaõ hoäi phöùc taïp (höõu cô). Xaõ hoäi hoïc cuûa oâng xoay
ít taäp trung vaø ít ñoäc ñoaùn nhaèm phuïc vuï muïc tieâu saûn xuaát
quanh moái quan heä giöõa con ngöôøi vaø xaõ hoäi. haøng hoùa vaø dòch vuï.
Muoán Xaõ hoäi hoïc trôû thaønh khoa hoïc thì caàn phaûi xaùc
Toùm laïi, Spencer ñaõ ñeå laïi nhieàu yù töôûng quan troïng
ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc. Phaûi coi xaõ
ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån trong caùc tröôøng phaùi, lyù thuyeát Xaõ
hoäi, cô caáu xaõ hoäi, thieát cheá xaõ hoäi, ñaïo ñöùc, truyeàn thoáng,
hoäi hoïc hieän ñaïi. OÂng duøng lyù thuyeát tieán hoùa ñeå giaûi thích 17 18
phong tuïc, taäp quaùn, yù thöùc taäp theå... laø caùc söï kieän xaõ hoäi,
– Khaùi nieäm ñoaøn keát xaõ hoäi: Khaùi nieäm naøy gaàn gioáng
caùc söï vaät, caùc baèng chöùng coù theå quan saùt ñöôïc.
khaùi nieäm hoäi nhaäp xaõ hoäi hieän nay ñang söû duïng. Duøng khaùi
Trong vieäc xaùc ñònh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi
nieäm naøy chæ moái quan heä giöõa caù nhaân - xaõ hoäi, giöõa caù
hoïc laø söï kieän xaõ hoäi, oâng ñaõ ñeà ra caùc qui taéc cuûa phöông
nhaân - caù nhaân, giöõa caù nhaân - nhoùm xaõ hoäi. Neáu khoâng coù
phaùp xaõ hoäi hoïc, ñaëc bieät laø phöông phaùp luaän caáu truùc - chöùc
ñoaøn keát xaõ hoäi thì caù nhaân rieâng leû, bieät laäp, khoâng taïo
naêng ñeå töø ñoù phaùt hieän ra nguyeân nhaân, chöùc naêng heä quaû
thaønh xaõ hoäi vôùi tö caùch laø moät chænh theå (trong taùc phaåm
cuûa caùc söï kieän xaõ hoäi ñoái vôùi söï vaän ñoäng oån ñònh traät töï cuûa
“Phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi”, oâng cho raèng, ñoaøn keát laø heä thoáng xaõ hoäi.
phöông thöùc cuûa nhöõng moái quan heä, laø moät kieåu quan heä,
moät hình thöùc cuûa khaû naêng xaõ hoäi. OÂng phaân bieät roõ hai
Phöông phaùp nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc cuûa Durkheim:
hình thöùc ñoaøn keát: ñoaøn keát maùy moùc vaø ñoaøn keát coù toå
– Söï kieän xaõ hoäi ñöôïc hieåu theo hai nghóa: thöù nhaát,
chöùc, trong ñoù ñoaøn keát maùy moùc seõ daàn bò thay theá bôûi ñoaøn
caùc söï kieän xaõ hoäi vaät chaát nhö nhoùm, daân cö vaø toå chöùc xaõ keát coù toå chöùc).
hoäi; thöù hai, caùc söï kieän xaõ hoäi phi vaät chaát nhö heä thoáng
– Ñoaøn keát cô hoïc laø kieåu ñoaøn keát xaõ hoäi döïa treân söï
chính trò, chuaån möïc, phong tuïc taäp quaùn xaõ hoäi;
thuaàn nhaát ñôn ñieäu cuûa caùc giaù trò, nieàm tin, caù nhaân gaén boù
– Theo Durkheim, söï kieän xaõ hoäi coù ba ñaëc tröng cô
vôùi nhau vì coù söï kieåm soaùt cuûa xaõ hoäi vaø vì loøng trung thaønh baûn:
cuûa caù nhaân ñoái vôùi truyeàn thoáng, taäp tuïc vaø quan heä gia ñình...
Söï kieän xaõ hoäi laø nhöõng gì beân ngoaøi caù nhaân, caùc
caù nhaân khoâng chæ sinh ra trong moâi tröôøng ñaõ coù saün caùc söï
– Ñoaøn keát höõu cô laø kieåu ñoaøn keát xaõ hoäi döïa treân söï
kieän nhö caùc thieát keá, chuaån möïc, giaù trò, nieàm tin, cô caáu xaõ
phong phuù, ña daïng cuûa caùc moái lieân heä, töông taùc giöõa caùc
hoäi..., hoï coøn ñöôïc hoïc taäp, chia seû vaø tuaân thuû caùc chuaån
caù nhaân vôùi caùc boä phaän caáu thaønh xaõ hoäi. möïc xaõ hoäi;
Toùm laïi, Xaõ hoäi hoïc cuûa Durkheim nghieân cöùu caùc söï
kieän xaõ hoäi. OÂng ñaõ xaây döïng ñöôïc cô sôû lyù thuyeát Xaõ hoäi
Caùc söï kieän xaõ hoäi bao giôø cuõng laø chung ñoái vôùi
hoïc. OÂng cho raèng xaõ hoäi tieán boä ñöôïc laø do coù söï goùp phaàn
nhieàu caù nhaân, noù ñöôïc toaøn coäng ñoàng xaõ hoäi chia seû, chaáp
chung cuûa nieàm tin, giaù trò cuûa moãi thaønh vieân. OÂng quan nhaän;
nieäm caùc chuaån möïc xaõ hoäi, quy taéc xaõ hoäi luoân coù taùc duïng
Caùc söï kieän xaõ hoäi bao giôø cuõng coù söùc maïnh kieåm
ñieàu tieát haønh vi vaø thaùi ñoä cuûa caù nhaân thoâng qua nhöõng giaù
soaùt, haïn cheá, cöôõng cheá haønh ñoäng vaø haønh vi cuûa caùc caù
trò maø caù nhaân ñaõ noäi taâm hoùa. Taùc phaåm Töï töû khoâng chæ nhaân.
thuaàn tuùy mang tính caù nhaân maø noù coøn mang caû yeáu toá xaõ hoäi nöõa.
Caùc khaùi nieäm cô baûn trong Xaõ hoäi hoïc Durkheim: 19 20
5. Xaõ hoäi hoïc cuûa Max Weber (1864 - 1920)
Khoâng phaûi haønh ñoäng naøo cuõng coù tính xaõ hoäi. Ví duï:
OÂng laø nhaø Xaõ hoäi hoïc ngöôøi Ñöùc, ñaõ coù nhöõng ñoùng
Haønh ñoäng chæ nhaèm ñeán caùc söï vaät maø khoâng tính ñeán haønh
goùp raát lôùn veà maët phöông phaùp luaän ñoái vôùi Xaõ hoäi hoïc hieän
vi cuûa ngöôøi khaùc thì khoâng ñöôïc goïi laø haønh ñoäng xaõ hoäi;
ñaïi trong boái caûnh lòch söû xaõ hoäi vaø trieát hoïc Ñöùc cuoái theá kyû
haønh ñoäng cuûa caùc caù nhaân trong moät ñaùm ñoâng cuõng khoâng
19 vôùi nhöõng cuoäc tranh luaän veà baûn chaát phöông phaùp khoa
coi laø haønh ñoäng xaõ hoäi, nhö trôøi ñoå möa treân ñöôøng phoá thì
hoïc xaõ hoäi - khoa hoïc töï nhieân (KHXH - KHTN):
nhieàu ngöôøi che duø, maëc aùo möa... thì khoâng phaûi haønh ñoäng
xaõ hoäi; hai ngöôøi ñi xe queät nhau; haønh ñoäng baét chöôùc thuaàn
OÂng quan nieäm, veà phöông phaùp luaän cuûa xaõ hoäi
tuùy hay laøm theo ngöôøi khaùc ñeàu khoâng phaûi laø haønh ñoäng
hoïc thì ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa khoa hoïc töï nhieân laø caùc söï
xaõ hoäi. Nhöng söï baét chöôùc ñoù laø moát, laø maãu möïc, neáu
kieän vaät lyù cuûa giôùi töï nhieân, coøn ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa
khoâng seõ bò ngöôøi khaùc cheâ cöôøi thì haønh ñoäng baét chöôùc ñoù
khoa hoïc xaõ hoäi laø hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi.
laø haønh ñoäng xaõ hoäi, vì vaäy raát khoù xaùc ñònh ñöôïc bieân giôùi
Tri thöùc khoa hoïc töï nhieân laø söï hieåu bieát veà giôùi töï
giöõa haønh ñoäng xaõ hoäi vaø haønh ñoäng khoâng xaõ hoäi...
nhieân coù theå giaûi thích noù baèng caùc quy luaät khaùch quan,
Coù boán loaïi haønh ñoäng xaõ hoäi:
chính xaùc, coøn tri thöùc khoa hoïc xaõ hoäi laø söï hieåu bieát veà xaõ
hoäi do con ngöôøi taïo ra.
+ Haønh ñoäng duy lyù – coâng cuï laø haønh doäng ñöôïc thöïc
hieän vôùi söï caân nhaéc, tính toaùn, löïa choïn coâng cuï, phöông
Khoa hoïc töï nhieân chæ caàn quan saùt caùc söï kieän cuûa
tieän, muïc ñích sao cho coù hieäu quaû nhaát: haønh ñoäng kinh teá.
töï nhieân vaø töôøng thuaät laïi keát quaû quan saùt laø ñu; coøn khoa
hoïc xaõ hoäi, ngoaøi phaïm vi quan saùt thì coøn phaûi giaûi thích, lyù
+ Haønh ñoäng duy lyù – giaù trò laø haønh ñoäng ñöôïc thöïc
giaûi ñoäng cô, quan nieäm vaø thaùi ñoä cuûa caùc caù nhaân. Ñaëc
hieän vì baûn thaân haønh ñoäng. Loaïi haønh ñoäng naøy coù theå
bieät, giaûi thích xem nhöõng chuaån möïc vaên hoùa, heä giaù trò vaø
nhaèm vaøo nhöõng muïc ñích phi lyù nhöng laïi thöïc hieän baèng
nhöõng hieåu bieát cuûa caù nhaân aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán
nhöõng coâng cuï, phöông tieän duy lyù: haønh vi tín ngöôõng. haønh ñoäng cuûa hoï.
+ Haønh ñoäng duy lyù – truyeàn thoáng laø haønh ñoäng tuaân
OÂng cho raèng, Xaõ hoäi hoïc laø khoa hoïc coá gaéng giaûi
thuû nhöõng thoùi quen, nghi leã, phong tuïc, taäp quaùn ñöôïc
thích haønh ñoäng xaõ hoäi vaø tieán ñeán giaûi thích nhaân quaû veà
truyeàn töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc: “haønh ñoäng theo ngöôøi
ñöôøng loái vaø hieäu quaû haønh ñoäng xaõ hoäi.
xöa”, “caùc cuï daïy”, “coå nhaân noùi”...
Haønh ñoäng xaõ hoäi laø ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Xaõ hoäi
+ Haønh ñoäng duy caûm (xuùc caûm) laø haønh ñoäng do xuùc
hoïc. Ñoù laø haønh ñoäng ñöôïc chuû theå gaén cho noù moät yù nghóa chuû
caûm hoaëc tình caûm boäc phaùt gaây ra maø khoâng coù söï caân
quan naøo ñoù, laø haønh ñoäng coù tính ñeán haønh vi cuûa ngöôøi khaùc,
nhaéc, xem xeùt, phaân tích: nhö haønh ñoäng ñaùm ñoâng quaù
ñöôïc ñònh höôùng tôùi ngöôøi khaùc, trong ñöôøng loái trong quaù trình khích... cuûa noù.
Toùm laïi, coâng lao quan troïng cuûa M.Weber ñoái vôùi Xaõ
hoäi hoïc hieän ñaïi laø vieäc ñöa ra nhöõng quan nieäm vaø caùch giaûi 21 22
quyeát ñoäc ñaùo nhöõng vaán ñeà lyù luaän vaø phöông phaùp nghieân
chính xaùc, thöïc tieãn soáng ñoäng khoâng theå choái caõi ñeå xaây
cöùu khoa hoïc Xaõ hoäi hoïc. Xaõ hoäi hoïc coù nhieäm vuï traû lôøi
döïng vaø phaùt trieån moät xaõ hoäi môùi – xaõ hoäi chuû nghóa.
nhöõng caâu hoûi veà ñoäng cô, yù nghóa cuûa haønh ñoäng xaõ hoäi.
ÔÛ nhöõng naêm ñaàu theá kyû thöù XX, Lenin ñaõ nghieân cöùu
Xem xeùt ñoäng cô naøo thuùc ñaåy, chi phoái, daãn daét caù nhaân,
raát nhieàu nhöõng vaán ñeà veà Xaõ hoäi hoïc. Moät laàn nöõa Ngöôøi
nhoùm xaõ hoäi phaûi haønh ñoäng vaø nhöõng haønh ñoäng ñoù coù yù
ñaõ nhaán maïnh raèng ñeå nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc mang tính thöïc
nghóa nhö theá naøo vôùi caùc thaønh vieân trong xaõ hoäi. Xaõ hoäi
söï khoa hoïc phaûi xuaát phaùt töø nhöõng söï kieän thaät chính xaùc.
hoïc ñeå giaûi thích nguyeân nhaân, ñieàu kieän vaø heä quaû cuûa haønh
Phaûi xeùt ñeán caùc söï thaät rieâng bieät, nhöõng söï thaät coù lieân
ñoäng xaõ hoäi. Ngoaøi ra, lyù thuyeát Xaõ hoäi hoïc cuûa oâng coøn
quan ñeán nhöõng vaán ñeà ñang xeùt, nhöõng söï thaät ñaõ ñöôïc löïa
nghieân cöùu nhöõng vaán ñeà veà caùc haønh ñoäng xaõ hoäi vaø phaân choïn.
taàng xaõ hoäi, veà xaõ hoäi tö baûn noùi chung ñeàu ñeà caäp ñeán hai
yeáu toá kinh teá vaø yeáu toá phi kinh teá trong quaù trình hình
Trong khi phaùt trieån vaø tieáp tuïc hoaøn thieän khoa hoïc xaõ
thaønh vaø bieán ñoåi cô caáu xaõ hoäi.
hoäi hoïc Marxism-Leninism, caùc nhaø kinh ñieån cuûa chuû nghóa
Marx-Leânin luoân söû duïng phöông phaùp laøm vieäc theå hieän söï
IV. KHAÙI QUAÙT XAÕ HOÄI HOÏC MARX - LENIN
thoáng nhaát giöõa lyù luaän vaø kinh nghieäm. Ñoù laø moät ñoøi hoûi
quan troïng trong caùc hoaït ñoäng cuûa caùc nhaø xaõ hoäi hoïc nhaèm
Marx vaø Engels laø nhöõng nhaø saùng laäp ra Xaõ hoäi hoïc
phuïc vuï söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi.
khoa hoïc. Caùc oâng ñaõ phaân tích khaù saâu saéc vaø toaøn dieän xaõ
hoäi tö baûn chuû nghóa, phaân tích moät caùch saâu saéc nhöõng maâu
ÔÛ Vieät Nam, ngaønh Xaõ hoäi hoïc tuy môùi ñöôïc xaây döïng,
thuaãn trong xaõ hoäi tö baûn, ñaõ chöùng minh quan ñieåm duy vaät
song ñaõ coù raát nhieàu coá gaéng phaùt huy taùc duïng ñeå nhaän thöùc
veà lòch söû vaø xaõ hoäi. Marx vaø Engels ñaõ phaùt hieän ra nhöõng
vaø öùng duïng vaøo quaûn lyù xaõ hoäi. Nhieàu nhaø xaõ hoäi hoïc ñaõ
quy luaät phaùt trieån cuûa chuû nghóa tö baûn, phaùt hieän ra tính
keát hôïp chaët cheõ vôùi caùc caáp uûy Ñaûng, caùc toå chöùc nhaø nöôùc
quy luaät taát yeáu cuûa böôùc quaù ñoä töø chuû nghóa tö baûn sang
vaø caùc ñoaøn theå quaàn chuùng ñaõ coù nhöõng coâng trình khaûo saùt,
chuû nghóa xaõ hoäi. Di saûn ñoà soä cuûa Marx vaø Engels ñaõ ñöôïc
phaân tích döï ñoaùn döï baùo tình hình thöïc tieãn xaõ hoäi, töø ñoù ñeà
quaùn trieät vaø phaùt trieån thoâng qua caùc taùc phaåm: Tö baûn, Ñaáu
xuaát nhöõng giaûi phaùp quaûn lyù xaõ hoäi nhaèm phuïc vuï quaù trình
tranh giai caáp ôû Phaùp, Ngaøy 18 thaùng söông muø cuûa Lui
coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa treân taát caû caùc lónh vöïc cuûa
Bonapactô, Noäi chieán ôû Phaùp... ñôøi soáng xaõ hoäi.
Töø giöõa theá kyû thöù XX ñeán nay, khoa hoïc xaõ hoäi hoïc
Tuy nhieân, Xaõ hoäi hoïc laø moät ngaønh khoa hoïc coøn môùi
ñaõ phaùt trieån maïnh meõ treân theá giôùi. Nhaân loaïi ñaõ chöùng
laï ôû nöôùc ta, ñoäi nguõ caùc chuyeân gia xaõ hoäi hoïc coøn thieáu,
kieán, ghi nhaän keá thöøa vaän duïng vaø saùng taïo lyù luaän xaõ hoäi
ñieàu kieän vaø kinh phí hoaït ñoäng coøn khoù khaên, vì vaäy chöa
hoïc cuûa Marx, Engels, Lenin. Tö töôûng Xaõ hoäi hoïc quan
ñaùp öùng ñöôïc nhöõng ñoøi hoûi cuûa xaõ hoäi. Ñaûng ta ñaõ chæ roõ
troïng cuûa Lenin ñöôïc theå hieän roõ trong nhieàu taùc phaåm.
“Caàn phaûi phaùt trieån nhanh caùc ngaønh khoa hoïc xaõ hoäi vaø
Lenin nhaán maïnh söï caàn thieát döïa vaøo caùc söï kieän coù thaät,
nhaân vaên: kinh teá hoïc, khoa hoïc chính trò, khoa hoïc quaûn lyù, 23 24
luaät hoïc. Phaûi ñöa khoa hoïc xaõ hoäi hoïc vaøo trong ñôøi soáng xaõ
hoäi môùi ñaùp öùng, lyù giaûi ñöôïc nhöõng böùc xuùc do cuoäc soáng BAØI 2 ñaët ra”.
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ CHÖÙC NAÊNG XAÕ HOÄI HOÏC
Coâng cuoäc ñoåi môùi toaøn dieän ñaát nöôùc do Ñaûng khôûi
xöôùng vaø qua 20 naêm thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi, daân toäc
ta ñaõ thu ñöôïc nhieàu thaønh töïu quan trong treân taát caû caùc lónh
I. XAÕ HOÄI HOÏC LAØ GÌ?
vöïc. Ñaëc bieät, ñeå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi theo höôùng coâng
nghieäp hoùa - hieän ñaïi hoùa ñoøi hoûi chuùng ta caàn phaûi khoâng 1. Khaùi nieäm
ngöøng naâng cao nhaän thöùc vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà kinh teá -
Xaõ hoäi hoïc laø khoa hoïc veà xaõ hoäi, laø hoïc thuyeát veà xaõ
xaõ hoäi, veà nguoàn löïc con ngöôøi, veà moái quan heä giöõa ngöôøi
hoäi, nhöng ñeå ñònh nghóa moät caùch thaät chính xaùc vaø phaûn aùnh
vôùi ngöôøi… Xaõ hoäi hoïc caøng coù yù nghóa thieát thöïc vaø boå ích.
ñöôïc ñoái töôïng vaø chöùc naêng cuûa noù, thì ñaây laø vaán ñeà heát söùc
Nhaän thöùc Xaõ hoäi hoïc laø moät quaù trình raát phöùc taäp vaø lyù
khoù khaên. Vieäc ñònh nghóa, laøm roõ khaùi nieäm Xaõ hoäi hoïc coù
luaän cuûa Xaõ hoäi hoïc veà ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi ñöôïc
lieân quan maät thieát ñeán ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Xaõ hoäi hoïc.
xaây döïng treân cô sôû thu thaäp thoâng tin, taøi lieäu töø thöïc teá xaõ
Hieän nay coù raát nhieàu ñònh nghóa, nhöng nhìn chung caùc nhaø
hoäi ñeå töø ñoù phaân tích, lyù giaûi nhöõng vaán ñeà do cuoäc soáng ñaët
xaõ hoäi hoïc ñeàu ñöa ra vaø nhaát trí nhöõng ñieåm cô baûn gioáng
ra, ñoàng thôøi giuùp cho caùc nhaø quaûn lyù hoaïch ñònh caùc chính nhau veà Xaõ hoäi hoïc.
saùch kinh teá - xaõ hoäi cho phuø hôïp.
Trong Ñeà cöông baøi giaûng xaõ hoäi hoïc cuûa Hoïc vieän
Chính trò quoác gia Hoà Chí Minh, ñònh nghóa ñöôïc neâu nhö
sau: Xaõ hoäi hoïc laø moät moân khoa hoïc xaõ hoäi, nghieân cöùu veà
tính chænh theå cuûa caùc quan heä xaõ hoäi (tính chaát xaõ hoäi cuûa
ñôøi soáng con ngöôøi), laø khoa hoïc veà caùc quy luaät phoå bieán vaø
ñaëc thuø cuûa hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi, veà caùc cô cheá hoaït
ñoäng vaø caùc hình thöùc bieåu hieän cuûa caùc quy luaät trong hoaït
ñoäng cuûa caùc caù nhaân, caùc taäp ñoaøn xaõ hoäi, caùc giai caáp, caùc daân toäc.
Trong cuoán Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông cuûa Nguyeãn Minh
Hoøa ñònh nghóa nhö sau: Xaõ hoäi hoïc nghieân cöùu caùc quan heä
xaõ hoäi cuûa chuû theå xaõ hoäi, noù nghieân cöùu traïng thaùi xaõ hoäi
trong töøng giai ñoaïn cuï theå, nghieân cöùu nhöõng moái taùc ñoäng
qua laïi trong nhöõng khu vöïc daân cö, taäp theå lao ñoäng, nhoùm xaõ hoäi vaø gia ñình. 25 26
Xaõ hoäi hoïc bao giôø cuõng gaén lieàn vôùi moät theá giôùi quan
nghieân cöùu moái quan heä, taâm lyù xaõ hoäi, nghieân cöùu ñôøi soáng
trieát hoïc nhaát ñònh, Xaõ hoäi hoïc cuûa chuùng ta döïa treân neàn
trong caùc nhoùm xaõ hoäi chi phoái nhö theá naøo ñeán nhaän thöùc vaø
taûng tö töôûng cuûa chuû nghóa Marx-Lenin, ñoù laø Xaõ hoäi hoïc
öùng xöû cuûa con ngöôøi.
Marx-Lenin, moân khoa hoïc veà xaõ hoäi.
c. Xaõ hoäi hoïc vôùi kinh teá hoïc
2. Moái quan heä xaõ hoäi hoïc vôùi caùc khoa hoïc khaùc
Kinh teá hoïc nghieân cöùu quaù trình saûn xuaát, löu thoâng,
a. Xaõ hoäi hoïc vôùi Trieát hoïc
phaân phoái vaø tieâu duøng cuûa caûi vaät chaát xaõ hoäi. Kinh teá hoïc
Nhöõng nhaø saùng laäp ra moân Xaõ hoäi hoïc ñeàu laø nhöõng
chuù yù giaûi quyeát caùc vaán ñeà nhö tieàn teä, giaù caû, tyû suaát lôïi
trieát gia, tröôùc khi Xaõ hoäi hoïc trôû thaønh moät khoa hoïc ñoäc laäp
nhuaän, aûnh höôûng cuûa thueá ñeán tieâu duøng. . Xaõ hoäi hoïc thì keát
thì noù ñaõ toàn taïi vaø gaén lieàn vôùi trieát hoïc. Trieát hoïc laø moät heä
hôïp vôùi kinh teá hoïc nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc kinh teá, nghieân cöùu
thoáng caùc yù töôûng, caùc giaù trò, laø moät heä thoáng caùc tö töôûng
moái quan heä kinh teá giöõa khía caïnh kinh teá vaø phi kinh teá cuûa
suy tö, con ngöôøi phaûi keát hôïp vôùi nhau vaø haønh ñoäng nhö ñôøi soáng xaõ hoäi.
theá naøo. Coøn Xaõ hoäi hoïc thì nghieân cöùu caùch thöùc con ngöôøi
II. ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU CUÛA XAÕ HOÄI HOÏC
öùng xöû vôùi nhau nhö theá naøo, vaø haäu quaû cuûa loái öùng xöû naøy
ra sao? Trieát hoïc cung caáp cho Xaõ hoäi hoïc phöông phaùp luaän
1. Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa Xaõ hoäi hoïc
khoa hoïc khi xem xeùt caùc söï kieän xaõ hoäi, coøn xaõ hoäi hoïc ñaët
troïng taâm vaøo vieäc nghieân cöùu söï töông taùc cuûa con ngöôøi
Cho ñeán nay vaãn coøn raát nhieàu yù kieán, nhieàu quan ñieåm
trong xaõ hoäi, ñaëc bieät laø noù chuù troïng nghieân cöùu söï hình
xung quanh vaán ñeà ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa xaõ hoäi hoïc. Caùc
thaønh vaø keát caáu trong xaõ hoäi, caùc phong tuïc, taäp quaùn, caùc
cuoäc thaûo luaän nhaèm xaùc laäp moái lieân heä giöõa caùc nghieân cöùu
giaù trò xuaát phaùt... Xaõ hoäi hoïc ñi tìm nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi,
xaõ hoäi hoïc vaø trieát hoïc xaõ hoäi cuûa chuû nghóa Marx. Keát quaû
nhöõng logic ñaèng sau chi phoái caùc öùng xöû cuûa con ngöôøi.
cuûa caùc cuoäc thaûo luaän ñaõ ñöa ra ñöôïc quan nieäm xaõ hoäi hoïc ôû
Ñoàng thôøi Xaõ hoäi hoïc cuõng taùc ñoäng trôû laïi trieát hoïc, noù cung ba caáp ñoä:
caáp cho trieát hoïc nhöõng tö lieäu, nhöõng söï kieän, nhöõng hieän
Thöù nhaát laø chuû nghóa duy vaät lòch söû vaø lyù luaän Xaõ
töôïng xaõ hoäi ñeå trieát hoïc xem xeùt. hoäi hoïc ñaïi cöông;
b. Xaõ hoäi hoïc vôùi Taâm lyù hoïc
Thöù hai laø lyù luaän Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät;
Taâm lyù hoïc nghieân cöùu söï phaùt trieån tinh thaàn, söï xuùc
Thöù ba laø caùc nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc cuï theå.
caûm cuûa con ngöôøi trong ñôøi soáng xaõ hoäi, coøn Xaõ hoäi hoïc
nghieân cöùu veà caùc nhoùm ngöôøi, caùc coäng ñoàng ngöôøi. Taâm lyù
Do vaäy, khoâng theå quy Xaõ hoäi hoïc veà ñoái töôïng cuûa
hoïc haønh vi vaø taâm lyù hoïc öùng duïng cuõng ñeàu chuù yù ñeán
trieát hoïc xaõ hoäi. Söï khaùc bieät giöõa chuùng laø ôû choã Xaõ hoäi hoïc
haønh vi, tình caûm, trí nhôù cuûa con ngöôøi ôû ñoù noù bieåu hieän söï
xem xeùt xaõ hoäi qua caùc phaïm truø vaø caùc khaùi nieäm ñaëc bieät
töông taùc giöõa caùc caù nhaân vaø nhoùm xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc
hôn so vôùi trieát hoïc xaõ hoäi. Ngoaøi ra, coøn qua caùc khaùi nieäm 27 28
gaén vôùi caùc nhaân toá ñaõ ñöôïc kieåm nghieäm... Khaùc vôùi caùc
hieän, veà nguyeân nhaân, ñoäng löïc vaø xu höôùng phaùt trieån cuûa
phaïm truø Trieát hoïc, caùc khaùi nieäm cô baûn cuûa Xaõ hoäi hoïc chuùng.
khoâng phaûi laø vaät chaát vaø yù thöùc maø laø caáu truùc xaõ hoäi vaø
Roõ raøng ñoái töôïng cuûa Xaõ hoäi hoïc laø caùc hieän töôïng xaõ
thieát cheá xaõ hoäi, khoâng phaûi laø con ngöôøi maø laø nhaân caùch
hoäi, caùc söï kieän xaõ hoäi. Ñoù laø nhöõng söï kieän coù tính caùch taäp
vaø tính caùch laø moät loaïi hình xaõ hoäi vaø caùc quaù trình xaõ hoäi
theå khoâng phaûi cuûa moät caù nhaân ñôn leû maø laø cuûa nhieàu caù
hoùa caùc caù theå, khoâng phaûi laø caùc quan heä xaõ hoäi maø ñuùng
nhaân cuøng vôùi moái quan heä cuûa noù. Noù nghieân cöùu keát caáu
hôn ñoù laø söï töông taùc xaõ hoäi vaø caùc moái lieân heä qua laïi xaõ
toaøn boä. Heä thoáng xaõ hoäi, xem hình thaùi kinh teá - xaõ hoäi laø söï hoäi.
phaùt trieån cuûa heä thoáng caùc quan heä xaõ hoäi cuøng caùc moái lieân
Ñeå xaùc ñònh ñoái töôïng cuûa Xaõ hoäi hoïc caàn phaûi tìm ra
heä, taùc ñoäng höõu cô vôùi nhau. Khi nghieân cöùu caùc söï kieän xaõ
caùc khaùi nieäm then choát vaø cô baûn cuûa khoa hoïc naøy:
hoäi thì ñaëc tröng cuûa Xaõ hoäi hoïc laø nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi,
nhöõng löïc xaõ hoäi ñaõ aûnh höôûng nhö theá naøo ñeán caùch thöùc öùng
Heä thoáng xaõ hoäi laø moät phaïm truø xaõ hoäi hoïc quan
troïng trong nhieàu lyù luaän Xaõ hoäi hoïc vó moâ. Ñoù laø ñoái töôïng
xöû cuûa chuùng ta. Ñoù laø nhöõng thöïc theå cuûa ñôøi soáng maø con
nghieân cöùu tính chænh theå, tính oån ñònh cuûa toå chöùc xaõ hoäi, noù
ngöôøi taïo ra, xuaát phaùt töø söï töông taùc cuûa con ngöôøi giöõa caùc
nghieân cöùu caùc heä thoáng xaõ hoäi, tính chænh theå vaø caùc tính hoaït ñoäng ñoù.
quy luaät vaän haønh cuûa chuùng;
2. Cô caáu cuûa moân Xaõ hoäi hoïc
Coäng ñoàng xaõ hoäi laø khaùi nieäm then choát trong vieäc
Cô caáu cuûa moân khoa hoïc xaõ hoäi hoïc ñöôïc phaân chia
xaùc ñònh ñoái töôïng xaõ hoäi. Vì coäng ñoàng xaõ hoäi bao haøm
theo hai phöông dieän, ñoù laø:
phaåm chaát quyeát ñònh cuûa söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa chænh
theå xaõ hoäi. Nguoàn goác cuûa söï vaän ñoäng phaùt trieån naøy laø do
Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông vaø Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät;
söï xung ñoät lôïi ích cuûa caùc chuû theå xaõ hoäi, caùc giai caáp vaø
Xaõ hoäi hoïc tröøu töôïng - lyù thuyeát vaø Xaõ hoäi hoïc cuï
caùc keát caáu cuûa chuû theå xaõ hoäi khaùc; theå - thöïc nghieäm.
Ñoái töôïng cuûa Xaõ hoäi hoïc laø caùc coäng ñoàng xaõ hoäi,
a. Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông vaø Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät
laø caùc hình thöùc xaõ hoäi cuûa söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa con
ngöôøi, ñoù laø tính chaát xaõ hoäi cuûa söï hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng
Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông laø caáp ñoä cô baûn cuûa heä thoáng lyù
con ngöôøi, noù bao goàm caùc hình thöùc toå chöùc gia ñình, cö
thuyeát Xaõ hoäi hoïc, laø khoa hoïc cuûa caùi chung nhaát cuûa caùc quy
daân, coäng ñoàng giai caáp vaø xaõ hoäi, thaønh phaàn daân toäc, ngheà
luaät Xaõ hoäi hoïc veà söï hoaït ñoäng vaø phaùt trieån cuûa heä thoáng xaõ
nghieäp, xaõ hoäi, nhaân khaåu xaõ hoäi. Nhö vaäy ñoái töôïng nghieân
hoäi vaø söï töông taùc qua laïi cuûa caùc yeáu toá hôïp thaønh heä thoáng
cöùu Xaõ hoäi hoïc laø taát caû caùc quaù trình vaø hieän töôïng xaõ hoäi. xaõ hoäi.
Trong caùc quaù trình vaø hieän töôïng aáy duø ôû caáp ñoä vi moâ hay
Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät laø Xaõ hoäi hoïc chuyeân ngaønh,
vó moâ Xaõ hoäi hoïc cuõng taäp trung nghieân cöùu veà möùc ñoä bieåu
ñoù laø caáp ñoä cuûa caùc quan heä nhaát ñònh phaûn aùnh moái lieân heä 29 30
khaùch quan giöõa caùc maët khaùc nhau cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Caùc
Caùc theå cheá xaõ hoäi:
lyù luaän Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät laø khaâu trung gian gaén lyù Gia ñình;
luaän Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông vôùi vieäc nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc, Giaùo duïc;
nghieân cöùu caùc hieän töôïng cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc
chuyeân bieät ñöôïc phaân chia thaønh caùc phaân ngaønh sau ñaây: Toân giaùo; Heä thoáng kinh teá;
Xaõ hoäi hoïc lao ñoäng; Heä thoáng chính trò.
Xaõ hoäi hoïc xung ñoät xaõ hoäi; Xaõ hoäi bieán caùch:
Xaõ hoäi hoïc phaân taàng xaõ hoäi;
Tính naêng ñoäng xaõ hoäi; Xaõ hoäi hoïc ñoâ thò; Haønh vi;
Xaõ hoäi hoïc noâng thoân;
Caùc phong traøo xaõ hoäi;
Xaõ hoäi hoïc dö luaän xaõ hoäi - thoâng tin ñaïi chuùng;
Bieán ñoåi xaõ hoäi, vaên hoùa vaø chuaån möïc xaõ hoäi.
Xaõ hoäi hoïc thanh nieân.
b. Xaõ hoäi hoïc tröøu töôïng - lyù thuyeát vaø Xaõ hoäi ho
ÔÛ caùc nöôùc tö baûn chuû nghóa, Xaõ hoäi hoïc chuyeân bieät
ñöôïc phaân chia ñeán 200 loaïi khaùc nhau. Bao goàm boán phaàn theå - thöïc nghieäm rieâng bieät:
Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông laø moät moân lyù thuyeát tröøu töôïng
nhaát cuûa xaõ hoäi, noù laø moät khoa hoïc lyù thuyeát, cuõng nhö caùc
Caùc yeáu toá cuûa Xaõ hoäi hoïc goàm:
khoa hoïc xaõ hoäi khaùc. Xaõ hoäi hoïc söû duïng moät heä thoáng, Vaên hoùa;
nhöõng söï tröøu töôïng hoùa (nhö caùc khaùi nieäm, phaïm truø, quy Caáu truùc xaõ hoäi;
luaät, giaû thuyeát xaõ hoäi hoïc...). Töø nhöõng heä thoáng ñoù caùc nhaø Xaõ hoäi hoïc;
xaõ hoäi hoïc luoân tìm caùch taùi theå hieän trong quaù trình tö duy
veà ñoái töôïng xaõ hoäi, moâ taû traïng thaùi vaø thaâm nhaäp vaøo caùc Töông taùc xaõ hoäi;
quy luaät hoaït ñoäng vaø phaùt trieån cuûa noù, hieåu ñöôïc vaø döï baùo Söï leäch chuaån;
xu höôùng phaùt trieån cuûa noù trong töông lai. Coäng ñoàng daân cö.
Ñoàng thôøi Xaõ hoäi hoïc coøn thuoäc loaïi caùc khoa hoïc thöïc
Baát bình ñaúng xaõ hoäi:
nghieäm vì noù ruùt ra ñöôïc caùc keát luaän xaõ hoäi töø caùc traéc Phaân taàng xaõ hoäi;
nghieäm, caùc quan saùt thöïc nghieäm xaõ hoäi, töø caùc taøi lieäu thöïc
nghieäm thu ñöôïc veà caùc ñoái töôïng xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc vöøa coù
Baát bình ñaúng daân toäc vaø chuûng toäc;
tính chaát thöïc nghieäm laïi vöøa coù tính chaát lyù thuyeát ñeà ra caùc
Vai troø giôùi tính vaø baát bình ñaúng;
quy luaät, noù laø moät khoa hoïc khoâng chæ moâ taû caùc söï kieän
Löùa tuoåi vaø baát bình ñaúng.
thöïc nghieäm maø coøn ruùt ra ñöôïc nhöõng keát luaän quy luaät vaø 31 32
khaùi nieäm töø söï phaân tích caùc döõ kieän thöïc nghieäm. Vì theá xaõ
cuûa nguyeân lyù naøy laø giaûi thích söï phaùt trieån xaõ hoäi baèng söï
hoäi hoïc laø moät khoa hoïc thöïc nghieäm - lyù thuyeát cho neân
phaùt trieån cuûa neàn saûn xuaát vaät chaát. Giaûi thích caùc hình thaùi
nhaän thöùc xaõ hoäi hoïc coù hai caáp ñoä laø thöïc nghieäm vaø lyù
xaõ hoäi baèng nhöõng ñieàu kieän vaät chaát cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. thuyeát.
Nguyeân lyù phaùt trieån: Xem xeùt xaõ hoäi nhö laø moät cô
Caáp ñoä thöïc nghieäm bao goàm vieäc thu thaäp thoâng
theå ñang vaän ñoäng vaø phaùt trieån. Cuøng vôùi nguyeân lyù duy vaät
tin thoâng qua quan saùt, thí nghieäm vaø töø vieäc xöû lyù caùc
taïo thaønh moät cô sôû Duy vaät bieän chöùng veà xaõ hoäi. thoâng tin xaõ hoäi ñoù;
Nguyeân lyù tính heä thoáng: Xem xeùt xaõ hoäi nhö laø moät
Caáp ñoä lyù thuyeát trong xaõ hoäi hoïc laø caùc khaùi nieäm,
heä thoáng, moät cô theå xaõ hoäi, moät cô caáu ñan keát phöùc taïp caùc
phaïm truø, quy luaät, giaû thuyeát ñöôïc hình thaønh neân moät heä
quan heä vaät chaát vaø tö töôûng; toå chöùc ñaëc bieät. Söï theå hieän thoáng.
cuûa cô caáu ñoù laø nhöõng thieát cheá xaõ hoäi.
Nhaän thöùc lyù thuyeát vaø nhaän thöùc thöïc nghieäm coù moái
quan heä chaët cheõ vôùi nhau. Cuï theå laø nhaän thöùc lyù thuyeát
Nguyeân lyù phaûn aùnh: Theå hieän söï giaûi ñaùp duy vaät
ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa nhaän thöùc thöïc nghieäm. Nhaän
maët thöù hai vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc, raèng hieän thöïc
thöùc lyù thuyeát khoâng phaûi laø söï tieáp dieãn ñôn giaûn nhaän thöùc
khaùch quan ñöôïc phaûn aùnh trong nhöõng hình thaùi tö duy, coøn
thöïc nghieäm. ÔÛ nhaän thöùc lyù thuyeát nhaø Xaõ hoäi hoïc ñaõ döïng
cô caáu cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu ñöôïc phaûn aùnh trong cô caáu
neân moät heä thoáng roõ raøng caùc ñònh nghóa, khaùi nieäm, giaû cuûa tri thöùc.
thieát vaø giaû ñònh nhöng hoï luoân quay veà vôùi caáp ñoä thöïc
Nguyeân lyù tính Ñaûng: Trong nghieân cöùu Xaõ hoäi hoïc
nghieäm coi ñoù laø nguoàn goác cuûa söï khaùi quaùt hoùa. Ñoàng
phaûi ñöùng treân quan ñieåm cuûa giai caáp coâng nhaân, cuûa toaøn
thôøi nhaän thöùc thöïc nghieäm laø caùi coù tröôùc, laø cô sôû cho söï
theå nhaân daân lao ñoäng trong söï nghieäp xaây döïng chuû nghóa
khaùi quaùt hoùa lyù thuyeát. Ranh giôùi cuûa hai caáp ñoä: thöïc xaõ hoäi.
nghieäm vaø lyù thuyeát trong Xaõ hoäi hoïc chæ laø töông ñoái.
III. CHÖÙC NAÊNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP CUÛA XAÕ HOÄI
3. Caùc nguyeân lyù xaây döïng tri thöùc Xaõ hoäi hoïc HOÏC
Naêm nguyeân lyù cô baûn cuûa Xaõ hoäi hoïc laø: nguyeân lyù
duy vaät, nguyeân lyù phaùt trieån, nguyeân lyù tính heä thoáng,
1. Chöùc naêng cô baûn cuûa Xaõ hoäi hoïc
nguyeân lyù phaûn aùnh vaø nguyeân lyù tính Ñaûng.
Xaõ hoäi hoïc vuõ trang nhöõng tri thöùc veà quy luaät khaùch
quan cuûa quaù trình phaùt trieån xaõ hoäi.
Nguyeân lyù duy vaät: Laø moät trong nhöõng nguyeân lyù
xaây döïng tri thöùc Xaõ hoäi hoïc, noù phaûn aùnh vaø giaûi ñaùp Duy
Xaõ hoäi hoïc trang bò nhöõng tri thöùc vaø thöïc tieãn nhaèm
vaät maët thöù nhaát, vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc, veà moái quan
ñöa ra nhöõng kieán nghò ñeå quaûn lyù moät caùch khoa hoïc quaù
heä giöõa tö duy vaø toàn taïi vaø ñöôïc trình baøy thích hôïp vôùi xaõ
trình phaùt trieån cuûa caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa ñôøi soáng xaõ
hoäi vôùi tö caùch laø quan nieäm duy vaät veà lòch söû. Thöïc chaát hoäi. 33 34
Xaõ hoäi hoïc giuùp ta naém baét ñöôïc traïng thaùi tinh thaàn tö
Thöù ba, Xaõ hoäi hoïc coù chöùc naêng tö töôûng. Muoán
töôûng cuûa con ngöôøi, laø moät coâng cuï ñaéc löïc trong vieäc tuyeân
quaûn lyù vaø laõnh ñaïo xaõ hoäi thì caáp quaûn lyù vaø laõnh ñaïo phaûi
truyeàn giaùo duïc tö töôûng cho quaàn chuùng nhaân daân vaø ñaáu
naém baét ñöôïc tình hình tö töôûng, traïng thaùi taâm lyù xaõ hoäi cuûa
tranh choáng caùc heä tö töôûng thuø ñòch phaûn ñoäng.
moïi taàng lôùp nhaân daân. Traïng thaùi tö töôûng luoân bieán ñoäng
Nhö vaäy, Xaõ hoäi hoïc coù ba chöùc naêng cô baûn:
theo nhöõng dieãn bieán cuûa thöïc traïng kinh teá - chính trò vaø xaõ
hoäi. Xaõ hoäi hoïc giuùp ta hieåu roõ ñöôïc thöïc traïng tö töôûng xaõ hoäi
Thöù nhaát, Xaõ hoäi hoïc coù chöùc naêng nhaän thöùc. Xaõ hoäi
ñeå treân cô sôû ñoù laøm toát coâng taùc chính trò tö töôûng, naém baét
hoïc ñaõ trang bò nhöõng tri thöùc khoa hoïc veà söï phaùt trieån cuûa xaõ
vaø ñònh höôùng ñöôïc dö luaän xaõ hoäi goùp phaàn naâng cao hieäu
hoäi vaø nhöõng quy luaät cuûa söï phaùt trieån, vaïch roõ ñöôïc nguoàn
quaû cuûa coâng taùc quaûn lyù vaø laõnh ñaïo caùc lónh vöïc cuûa ñôøi
goác cuûa quaù trình phaùt trieån ñoù. Noù vaïch ra nhöõng quy luaät
soáng xaõ hoäi. Ngoaøi ra Xaõ hoäi hoïc coøn phaùt trieån vaø hình thaønh
khaùch quan cuûa caùc hieän töôïng vaø caùc quaù trình xaõ hoäi, ñaõ taïo
neân tö duy khoa hoïc, taïo ñieàu kieän hình thaønh thoùi quen suy
ra ñöôïc nhöõng tieàn ñeà ñeå nhaän thöùc trieån voïng phaùt trieån cuûa
xeùt moïi hieän töôïng xaõ hoäi vaø quaù trình xaõ hoäi phöùc taïp treân
xaõ hoäi. Ñoàng thôøi xaõ hoäi hoïc coøn xaùc ñònh ñöôïc nhöõng nhu caàu
quan ñieåm duy vaät bieän chöùng, giuùp ta naâng cao tö duy thoâng
phaùt trieån cuûa xaõ hoäi, cuûa caùc giai caáp, caùc taäp ñoaøn vaø caùc
thöôøng thaønh tö duy khoa hoïc.
nhoùm xaõ hoäi trong caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Ngoaøi
ra, Xaõ hoäi hoïc coøn coù nhieäm vuï phaân tích lyù luaän hoaït ñoäng
2. Phöông phaùp cuûa Xaõ hoäi hoïc
nhaän thöùc veà xaõ hoäi, xaây döïng lyù luaän vaø phöông phaùp luaän ñeå
Chuû nghóa duy vaät lòch söû laø moät phöông phaùp luaän xaõ nhaän thöùc xaõ hoäi.
hoäi hoïc. Quan ñieåm nhaän thöùc xaõ hoäi treân laäp tröôøng maùc-
Thöù hai, Xaõ hoäi hoïc coù chöùc naêng thöïc tieãn. Ñaây laø
xít, ñoù laø quan ñieåm duy vaät, laø söï toàn taïi cuûa xaõ hoäi laø caùi
chöùc naêng quan troïng cuûa Xaõ hoäi hoïc. Noù coù moái quan heä
thöù nhaát, coøn yù thöùc xaõ hoäi laø caùi thöù hai. Khi giaûi thích söï
chaët cheõ vôùi chöùc naêng nhaän thöùc. Xaõ hoäi hoïc ñöa vaøo söï
toàn taïi xaõ hoäi, giaûi thích caùc hieän töôïng vaø caùc quaù trình xaõ hoäi
phaân tích caùc hieän töôïng xaõ hoäi ñeå laøm saùng toû caùc trieån
heát söùc ña daïng vaø phöùc taïp, chuû nghóa duy vaät lòch söû xuaát phaùt
voïng vaø xu höôùng phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. Ñaëc bieät laø khi
töø nhöõng ñieàu kieän hieän thöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, cuûa nhöõng hoaït
nghieân cöùu caùc quan heä xaõ hoäi. Xaõ hoäi hoïc giuùp con ngöôøi
ñoäng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi.
ñaët caùc quan heä xaõ hoäi cuûa mình döôùi söï kieåm soaùt cuûa baûn
Ñoàng thôøi vôùi quan ñieåm duy vaät lòch söû veà xaõ hoäi thì
thaân vaø ñieàu hoøa caùc quan heä ñoù cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu
Xaõ hoäi hoïc coøn söû duïng phöông phaùp quan ñieåm bieän chöùng.
cuûa söï phaùt trieån tieán boä xaõ hoäi. Vieäc döï baùo xaõ hoäi döïa treân
Chuû nghóa duy vaät lòch söû vôùi tính caùch laø moät phöông phaùp
cô sôû nhaän thöùc saâu saéc caùc quy luaät vaø xu höôùng phaùt trieån
luaän khoa hoïc ñeå nhaän thöùc vaø giaûi thích caùc hieän töôïng vaø
cuûa xaõ hoäi, laø ñieàu kieän vaø tieàn ñeà ñeå coù keá hoaïch vaø quaûn
caùc quaù trình xaõ hoäi trong moái lieân heä vaø tính quy luaät giöõa
lyù xaõ hoäi moät caùch khoa hoïc.
chuùng. Chuû nghóa duy vaät lòch söû tìm nguoàn goác cuûa caùc hieän
töôïng vaø quaù trình xaõ hoäi trong nhöõng maâu thuaãn bieän chöùng
khaùch quan noäi taïi giöõa chuùng. Phöông phaùp luaän duy vaät 35 36
lòch söû veà nhaän thöùc xaõ hoäi laø phöông phaùp luaän khoa hoïc
phuø hôïp vôùi nhöõng quy luaät khaùch quan cuûa baûn thaân thöïc taïi BAØI 3 xaõ hoäi.
PHAÏM TRUØ VAØ KHAÙI NIEÄM XAÕ HOÄI HOÏC
Phöông phaùp quan ñieåm lòch söû cuï theå laø phöông phaùp
cuûa xaõ hoäi hoïc ñeå nhaän thöùc vaø giaûi thích caùc hieän töôïng vaø
caùc quaù trình xaõ hoäi. Lenin chæ roõ: “Pheùp bieän chöùng Maùc-xít
ñoøi hoûi phaûi phaân tích moät caùch cuï theå töøng tình hình lòch söû
I. PHAÏM TRUØ XAÕ HOÄI HOÏC rieâng bieät”.
Xaõ hoäi hoïc ngaøy nay ñaõ vaø ñang phaùt trieån vôùi moät toác
Quan ñieåm lòch söû: Quan ñieåm lòch söû cuï theå ñaõ baùc boû
ñoä cao, töøng böôùc xaâm nhaäp vaøo nhieàu lónh vöïc khaùc nhau
moái quan nieäm tröøu töôïng veà xaõ hoäi noùi chung. Do ñoù khi
cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Baûn thaân Xaõ hoäi hoïc ñaõ hình thaønh neân
xem xeùt caùc hieän töôïng vaø quaù trình xaõ hoäi phaûi xuaát phaùt töø
nhieàu phaân ngaønh khaùc nhau nhö Xaõ hoäi hoïc ñoâ thò, Xaõ hoäi
hieän thöïc khaùch quan, xaây döïng nhöõng keát luaän vaø khaùi quaùt
hoïc noâng thoân, Xaõ hoäi hoïc gia ñình, Xaõ hoäi hoïc daân toäc...
treân cô sôû nghieân cöùu, cô theå xaõ hoäi hieän thöïc, coù nghóa laø
nhöng cho duø Xaõ hoäi hoïc coù phaân ngaønh saâu roäng ñeán ñaâu
phaûi nghieân cöùu caùc hoaït ñoäng cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi trong
thì chuùng ñeàu coù nhöõng xuaát phaùt ñieåm nhaát ñònh, töø nhöõng
phaïm truø vaø nhöõng khaùi nieäm cô baûn ñeå quan saùt nghieân cöùu
nhöõng ñieàu kieän lòch söû cuï theå nhaát ñònh.
vaø lyù giaûi caùc hieän töôïng xaõ hoäi, quaù trình xaõ hoäi heát söùc ña
Ngoaøi ra, moät trong nhöõng phöông phaùp thöôøng ñöôïc
daïng vaø phöùc taïp. Ñieàu ñoù laøm cho Xaõ hoäi hoïc khaùc bieät vôùi
söû duïng trong nghieân cöùu xaõ hoäi hoïc laø phöông phaùp so saùnh.
caùc khoa hoïc xaõ hoäi khaùc, ñaëc bieät laø chuû nghóa duy vaät lòch
Duøng phöông phaùp so saùnh ñeå phaân tích nhöõng nhaân toá thuoäc
söû vaø chuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc. Caùc phaïm truø vaø khaùi nieäm
veà ñònh cheá hoaëc thuoäc veà caáp ñoä xaõ hoäi vó moâ trong nhöõng
ñeàu khoâng toàn taïi treân thöïc teá, noù laø nhöõng coâng cuï tröøu
xaõ hoäi khaùc nhau. Bôûi vì vaán ñeà Xaõ hoäi hoïc cô baûn laø nghieân
töôïng ñeå xaây döïng neân moät heä thoáng tö duy nhaèm giaûi thích
cöùu moái quan heä taùc ñoäng qua laïi höõu cô, söï aûnh höôûng laãn
thöïc taïi. Ñoái vôùi Marx: “Xaõ hoäi laø moät bieåu hieän toång hoøa cuûa
nhau, laø quan heä bieän chöùng giöõa moät beân laø con ngöôøi vôùi tö
caùc moái quan heä xaõ hoäi” hay laø moät heä thoáng “caùc quan heä xaõ
caùch laø caù nhaân, nhoùm xaõ hoäi vaø moät beân laø xaõ hoäi vôùi tö caùch
hoäi” vaø khi noùi raèng xaõ hoäi chaúng qua chæ laø “hoaït ñoäng cuûa
laø moät heä thoáng xaõ hoäi, cô caáu xaõ hoäi, caáu truùc cuï theå cuûa toaøn
con ngöôøi theo ñuoåi nhöõng muïc ñích cuûa mình”, Marx ñaõ ñöa boä heä thoáng xaõ hoäi.
ra nhöõng cô sôû ñeå chuùng ta xaây döïng neân nhöõng phaïm truø vaø khaùi nieäm.
1. Töông taùc xaõ hoäi
Xaõ hoäi laø moät taäp theå ngöôøi coù nhöõng quan heä gaén boù
vôùi nhau trong ñôøi soáng, trong quaù trình saûn xuaát cuûa caûi vaät
chaát vaø soáng trong moät phaïm vi nhaát ñònh. Moät xaõ hoäi laø moät 37 38
taäp hôïp ngöôøi coù söï phaân coâng lao ñoäng, toàn taïi qua thôøi gian
hoäi. Theo Nguyeãn Minh Hoøa, trong Xaõ hoäi hoïc ñaïi cöông, thì
soáng treân moät ñòa baøn laõnh thoå cuøng chia seû nhöõng muïc ñích
taäp hôïp khaùi nieäm ñoù ñöôïc bieåu hieän ôû sô ñoà sau:
chung, cuøng thöïc hieän nhöõng nhu caàu cuûa saûn xuaát, cuûa taùi
saûn xuaát ra cuûa caûi vaät chaát, nhu caàu an ninh vaø nhu caàu tinh
thaàn. Do vaäy, con ngöôøi muoán toàn taïi trong moät xaõ hoäi thì Quan heä xaõ hoäi Hoaït ñoäng xaõ hoäi
phaûi bieát xaõ hoäi vaän haønh nhö theá naøo trong hoaït ñoäng vaø
moái quan heä xaõ hoäi cuûa mình. Marx ñaõ nhaán maïnh raèng xaõ
hoäi laø bieåu hieän toång hoøa cuûa caùc moái quan heä xaõ hoäi hay laø TTXH
moät heä thoáng moái quan heä xaõ hoäi. Quan heä xaõ hoäi vaø hoaït
ñoäng xaõ hoäi laø moái quan heä bieän chöùng vôùi nhau. HÑXH CTXH QHXH
Töông taùc xaõ hoäi (TTXH) laø moät khaùi nieäm ñöôïc quy töø
hai khaùi nieäm quan heä xaõ hoäi vaø hoaït ñoäng xaõ hoäi, noù noùi leân CTXH
raèng moãi hoaït ñoäng coù muïc ñích cuûa con ngöôøi chæ trôû thaønh
hoaït ñoäng xaõ hoäi khi noù naèm trong vaø thoâng qua moät soá moái TTXH
quan heä giöõa caùc chuû theå hoaït ñoäng, maët khaùc khaùi nieäm
töông taùc xaõ hoäi noùi leân raèng moãi quan heä xaõ hoäi ñeàu gaén HÑXH QHXH
lieàn vôùi moät hoaït ñoäng xaõ hoäi nhaát ñònh. Trong thö Marx gôûi 2.
cho Anencov, Marx ñöa ra lôøi giaûi ñaùp khaùi quaùt nhaát cho
Chuû theå xaõ hoäi
caâu hoûi xaõ hoäi laø gì neáu khoâng keå ñeán hình thöùc cuï theå cuûa
Chuû theå xaõ hoäi (CTXH) laø keû mang söï töông taùc xaõ
noù, ñöôïc moâ taû nhö “moät saûn phaåm cuûa söï töông taùc cuûa con
hoäi, ñieàu ñoù coù nghóa chuû theå xaõ hoäi laø con ngöôøi, noù vöøa laø
ngöôøi”. Marx coi xaõ hoäi laø caû toaøn boä ñôøi soáng xaõ hoäi chöù
chuû theå, vöøa laø khaùch theå cuûa söï töông taùc, chæ vôùi tö caùch ñoù
khoâng phaûi laø toång soá ñôøi soáng caù nhaân. Laø moät khaùi nieäm
thì keû mang töông taùc xaõ hoäi môùi ñoùng ñöôïc vai troø xaõ hoäi
chung nhaát, töông taùc xaõ hoäi ñaõ coù maët trong söï taùc ñoäng qua
nhaát ñònh vaø môùi xaùc laäp ñöôïc nhöõng moái quan heä nhaát ñònh
laïi cuûa caùc hieän töôïng, caùc quaù trình vaø caùc heä thoáng hoaït
giöõa hoï vôùi nhau. Chuû theå xaõ hoäi töï theå hieän mình vaøo hoaït
ñoäng, nhöõng moái lieân heä vaø quan heä trong hieän thöïc xaõ hoäi.
ñoäng trong söï töông taùc xaõ hoäi vôùi tö caùch laø caù nhaân, nhoùm
xaõ hoäi vaø coäng ñoàng xaõ hoäi.
Khi noùi tôùi heä thoáng töông taùc xaõ hoäi thì khoâng theå
khoâng noùi tôùi con ngöôøi cuûa quan heä xaõ hoäi vaø con ngöôøi cuûa
Chuû theå xaõ hoäi coù vò trí vai troø cöïc kyø quan troïng ñoái
hoaït ñoäng xaõ hoäi hay ñoù laø chuû theå xaõ hoäi. Caû chuû theå xaõ
vôùi söï phaùt trieån cuûa xaõ hoäi. ÔÛ nöôùc ta hieän nay, vieäc phaùt
hoäi, quan heä xaõ hoäi vaø hoaït ñoäng xaõ hoäi coù moái quan heä vôùi
huy nhaân toá con ngöôøi, quan taâm ñeán nguoàn löïc con ngöôøi
nhau nhöng moãi yeáu toá laïi coù tính chaát ñaëc thuø rieâng. Ñoù laø
coù yù nghóa cöïc kyø quan troïng trong tieán trình coâng nghieäp
moät taäp hôïp toái thieåu ñeå xem xeùt hieän töôïng vaø quaù trình xaõ
hoùa - hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. 39 40